9-sinf jahon tarixi fanidan

Oltin O’rdaning qulashi. O’zbekxon vafotidan so’ng tushkunlik davri boshlandi. Toj-taxt uchun kurash avj oldi. Oqibatda 1360-yildan 1380-yilgacha 25 marta xon almashgan. 1380-yilda Mamayning Rusdan yengilishidan so’ng toj-u taxt uchun kurash kuchaydi. Bunday sharoitda ayrim shahzodalar jon saqlash maqsadida turli tomonlarga qochib keta boshlaganlar. Shulardan biri To’xtamish edi. U Jo’jining o’g’li O’rda Ichenning beshinchi avlodi bo’lgan. To’xtamishxon Amir Temur huzuriga qochib kelgan. Amir Temur o’z davlati manfaatini ko’zlab uni qo’llab-quvvatlashga qaror qilgan. Chunki bu davrda ham Oltin O’rda Xorazmni Movarounnahr davlatiga birlashtirish yo’lidagi asosiy to’siq edi. Nihoyat, 1380-yilda To’xtamish Amir Temur yordamida Oltin O’rda taxtini egallagan. Afsuski To’xtamishxon Amir Temur bilan do’stona munosabat o’rnatniadi. Aksincha, Amir Temurga qarshi siyosat yurita boshlagan. 1383- yilda Xorazmda o’z nomi bilan pul zarb ettirishga jur’at etgan. Bu hodisa To’xtamishxonning o’la-o’lguncha unutmasligi kerak bo’lgan Amir Temur bilan ochiqdan-ochiq aloqani uzganligini anglatar edi. To’xtamishxon hatto Amir Temurga qarshi Misr sultoni bilan ittifoq tuzishga uringan. Qolaversa, 1388-yilda Movarounnahrga bostirib kirgan. Bu davrda Amir Temur Eronning Sheroz shahrida edi. Bu ham yetmaganidek, Xorazmda Amir Temurga qarshi qo’zg’olon tashkil etgan. Tabiiyki, Amir Temur bu hodisalar oldida qo’l qovushtirib o’tira olmas edi. Endi har ikki hukmdorning to’qnashishi aniq edi. Amir Temur To’xtamishxonga qarshi uch marta yurish qilgan. 1395-yildagi uchinchi yurishda To’xtamishxonning qo’shinini to’la tor-mor etgan. Amir Temurning bu zarbasidan so’ng Oltin O’rda o’zining avvalgi shuhratini qayta tiklay olmagan. Shunday bo’lsa-da, To’xtamishxon Buyuk Litva knyazligi yordamida Oltin O’rda taxtini qaytarib olishga urinib ko’rgan. Buning uddasidan chiqa olmagan To’xtamishxon 1405-­yilning yanvar oyida Tyumenda vafot etgan. Oltin O’rdada taxt uchun boshlangan o’zaro urushlar uni halokat girdobiga tobora ko’proq torta boshlagan. Bu hodisa oxir-oqibatda Oltin O’rdaning parchalanishiga olib kelgan. XV asrda Sibir, No’g’oy, Qozon, Qrim, Qozoq va Astraxan xonliklari ajralib chiqdi. Oltin O’rda XVI asr boshlariga kelib butunlay barham topdi.