9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu: Fanning maqsadi vavazifalari darsning texnologik xaritasi

Tabiiy resurs omill. Industrlashtirish jarayonining dastlabki bosqichlarida asosiy xo‘jalik tarmog‘i — sanoatning joylashishi tabiiy resurslar, dastawal foydali qazilmalar geografiyasi tomonidan aniqlangan. Jumladan, og‘ir sanoat tarmoqlari toshko'mir va temir rudasi mavjud konlar hamda havzalaiga joylashtirilgan. FTI davrida ushbu xususiyatning ahamiyati ancha pasaydi. Awalambor, bu ilmtalab tarmoqlarga taalluqlidir. Lekin undiruvchi sanoat geografiyasida tabiiy resurs pmili hoziigi vaqtda ham hal qiluvchi rol o‘ynamoqda. Shu yo‘nalishda inson oyog‘i yetmagan yerlar ham o‘zlashtirilayotganligini aytib o‘tish lozim (shimoliy hududlar, dengiz sheffi).
Transport omili. FTI davrigacha ushbu omil ishlab chiqarishni joylashtirishda ko‘pincha hal qiluvchi ahamiyat kasb etgan. Aloqa yo‘Uari hamda transport vositalarining takomillashtirilishi transport xarajatlarining keskin kamayishiga olib keladi. Bu esa, o‘z navbatida, yuk va tovarlami radiusi bir necha ming kilometrga teng masofaga olib borishga, insonning hududiy faolligini oshirishga, ishlab chiqarishni dengiz sohilida barpo etishga, tabiiy resurslami uzoq masofalarga eksport qilishga, tabiiy sharoiti noqulay bo‘lgan yangi yerlami o‘zlashtirishga, natijada ishlab chiqaruvchi va iste’mol qiluvchi rayonlar o‘rtasidagi mavjud hududiy farqlami bartaraf etishga imkon bermoqda.
Mehnat resurslari omili. Mazkur omil ishlab chiqarishning joylashishiga va uning hududiga har doim ta’sir qilib kelgan va hozirda ham ta’sir ko'rsatmoqda. Ma’lumki, ortiqcha mehnat resurslarining mavjudligi ishlab chiqaruvchi va xizmat ko'rsatuvchi korxonalami o'ziga tortsa, ulaming yetishmasligi yangi korxonalami barpo qilish taklifini rad etuvchi eng muhim omil hisoblanadi. Aytilgan fikr, ayniqsa, mehnatni ko‘p talab qiluvchi tarmoqlarga taalluqlidir.
G'arbiy Yevropadagi ulkan sanoat rayonlari va korxonalarida millionlab xorijiy ishchilar mehnat qilmoqda. Shu vaqtning o'zida millionlab ortiqcha mehnat resurslariga ega Sharqiy va Janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlarida rivojlangan davlatlar yordamida mehnatni ko‘p talab qiluvchi korxonalar Ьафо etildi. Shunga qaramasdan dunyoda, ayniqsa, rivojlanayotgan va qoloq mamlakatlarda bir necha o‘n millionlab iqtisodiy faol aholi ishsizlar safini tashkil etadi.