9-mаvzu: Shamol energetikasi

Mahalliy shamollar. Yer yuzining xususiy relef (shakl) sharoitlar (dengizlar, tog‘lar va h.) mahalliy shamollarni vujudga keltiradi.

Brizlar. Kunduzi va tunda temperatura o‘zgarishlar sababli dengiz sohilidan shamollar paydo bo‘ladi, ularga brizlar deb ataladi. Ularning tarqalish mintaqa - taxminan 40 km dengiz tomoniga va 40 km quruqlik tomoniga.

Mussonlar. Okean va katta dengizlar sohilidagi temperaturaning yillik o‘zgartirishlar, brizlarga o‘xshash, yillik davrlar bilan sirkulyatsiyani vujudga keltiradi.

Mintaqalardagi har xil hududlar bir biridan katta farqlanuvchi shamollar rejimlarga ega. Muayyan tumanidagi shamolning o‘rtacha yillik tezlik qiymati shamol dvigateldan foydalanish maqbuligi va agregatning samaradorligi haqida taxminan xulosa chiqarish uchun imkoniyatini beradi.

O‘rnatish joyni va SHEQning maqbul konstruksiyani tanlash bo‘yicha aniq texnik qarorni qabul qilish uchun turli xil yilning oylardagi turli xil joyining ko‘p nuqtalardan va turli xildagi tepaliklardan mufassal kuzatishlar zarur. Bunday kuzatishlarning natijalari meteorologiya xizmati bo‘yicha olinadigan standart meteoma’lumotlar (shamolning yo‘nalishi va tezligi) bilan taqoslanadi.

Meteorologiya xizmati bo‘yicha shamol tezligi (vizual kuzatuvlarga asoslangan) Bofort shkala asosida tasniflanadi (9.1-jadval).

Shamolning yo‘nalishi qaysi dunyo tomonidan shamol esayotgani bilan aniqlanadi. Shamol yo‘nalishi haqida meteoma’lumotlar shamollar guli shaklda beriladi (9.2-rasm), unda turli xil yo‘nalishda shamolning o‘rtacha tezligi ko‘rsatiladi. Shamollar gulida o‘rtacha tezligi o‘rniga har xil yo‘nalishidagi tezliklar bo‘yicha shamolning taqsimlanishni kursatish mumkin (9.2,-b rsm).

9.1-Jadval

Bofor shkala bo‘yicha shamol kuchi va uning shamol qurilmalarga

hamda ularning ish sharotiga ta’siri

Balllar	Shamol tezligi, m/s	Shamol kuchning tavsifi	Kuzatiladigan shamol ta’sirining natijalari	Shamolning SHEQga ta’siri	Shamolning o‘rtacha tezliklar oraliqdagi SHEQ uchun ish sharoiti
0	0,0- -0,4	Sokin havo	Mo‘ridan tutun vertikal chiqadi	Yo‘q	Yo‘qlig’i
1	0,4- -1,8	Tinch	Tutun to‘liqmas tikkasiga chiqadi, flyugerlar qo‘zg‘almas. Suvning jimirlashib ketishi	- // -	- // -
2	1,8- -3,6	Yengil	Shamol yuzi bilan seziladi, barglar shildiraydi, suvda aniq to‘lqinlanish	- // -	Bаrchа qurilmаlаr uchun yomon
3	3,6- -5,8	Kuchsiz	Daraxtlarda barglar tebranadi, yengil bayroqlar hilpiraydi, ayrim to‘lqunlarda mavjlar (qirralar) bo‘ladi	Sekinyurar shamol parraklar aylana boshlaydi	Nasoslar va ayrim aerogenera- torlar ishi uchun qoniqarli
4	5,8- -8,5	Mo’ta-dil	Draxtlarda ingichka shoxlar shildiraydi, chang va parcha qog‘ozlar ko‘tariladi, suvda ko‘p mavjlar bo‘ladi	Aerogenerator-larning g‘ildiraklar aylana boshlaydi	Aerogeneratorlar uchun yaxshi
5	8,5- -11	SHаbаdа	Yaproqli daraxtlar liqillaydi, barcha to‘lqinlarda mavjlar bo‘ladi	SHEQning quvvati loyihadan 30% gacha erishadi	Juda yaxshi
6	11- -14	Kuchli	Daraxtlarda katta shoxlar liqillaydi, telefon simlar guvullaydi, to‘lqin qirralar ko‘piklanadi	Hisob diapazonda quvvat maksimumga yaqin	Kichik gabaritli mustahkam qurilmalar uchun maqul
7	14- -17	Kаttiq	Barcha daraxtlar liqillaydi, to‘lqin qirralardan ko‘piklar uziladi	Maksimal quvvat	Ohirgi mukin bo‘lgan chegara
8	17- -21	Juda kattiq	Daraxtlarda shoxlar sinadi, shamolga qarshi yurish qiyin, to‘lqinlardan ko‘piklar parchalanib uziladi	Qator shamol qurilmalarni o‘chira boshlaydi	Ishlаtish tаqiqlаnаdi
9	21- -25	Shtorm, po‘rtama	Katta bo‘lmagan buzilishlar, tutun mo‘rilar uziladi	Barcha qurilmalar o‘chiriladi	- // -
10	25- -29	Kuchli shtorm	Katta buzilishlar, daraxtlar ildizlar bilan sug‘uriladi	Chegara yuklamalar	- // -
11	29- -34	Shidat- li shtorm	Keng masshtabli vayronlar	Ayrim qurilmalarda buzilishlar	- // -
12	34 dаn ko‘p	Uragan, to‘fon	Katta qirgin vayronlar	Jiddiy buzilish- lar, qurilmalar yemiriladi	- // -

b)

9.2. Rasm Shamollar guli:

a – shamol yo‘nalishi; b – shamol yo‘nalishi va tezligi
Shamol yo‘nalishi va tezligidan tashqari, shamol balandligi va unig vaqt bo‘yicha o‘zgarishlar ham muhim ahamiyatga ega. Turli xil balandliklarda shamol tezligi har xil bo‘ladi, shuning uchun turli xil balandliklardagi SHEQning shamol g‘ildirakka shamol ta’siri ham har xil bo‘ladi.

Amaliy masalalarda SHEQ bir yilga ishlab chiqaradigan umumiy energiyaning miqdori emas, balki doimo ta’minlaydigan quvvatni bilish ahamiyatiga egadir. Shamol tezligi 12 m/s-dan kattaroq bo‘lganda SHEQ yetarli darajada elektr energiyani ishlab chiqaradi, ayrim hollarda bu energiyani chiqarish yoki g‘amlash zarur.

Energiyani ishlab chiqarish qiyinchiliklar tinch yoki kuchsiz shamol davrlarda sodir bo‘ladi. Shuning uchun, shamol energetikasi uchun shamol tezligi 5 m/s-dan kichik bo‘lsa – shu xuddudlar yaroqsiz, tezligi 8 m/s-dan ortiq bo‘lsa – xuddudlar juda yaxshi deb qonun bo‘lib hisoblanadi.

Shunga qaramasdan, barcha hollarda mahalliy meteosharoitlarga mos bo‘lgan SHEQning tavsiflarni sinchiqlab tanlash zarur.