9-mavzu: mikroorganizmlar genetikasi dars rejasi: 1

Transduksiya
. Donor bakteriya xususiyatining bakteriofag orqali 
resipient bakteriyaga o‘tishi transduksiyadeb ataladi(44-rasm). Masalan, 
bakteriofaglar orqali xivchinlar, fermentlar sistemasi, antibiotiklarga 
chidamlilik, virulentlik, kapsula hosil qilish va boshqa xususiyatlar o‘tishi 
mumkin. Transduksiya spesifik va nospesifik xilga bo‘linadi. 
Nospesifik transduksiyada istalgan xususiyat yoki bir necha xususiyat 
o‘tishi mumkin, buning takrorlanish tezligi 10
-4
-10
-7 
(fagningbir qismiga 
nisbatan). Spesifik transduksiyada faqat ultrabinafsha nurlar ta’sir etilgan fag 
qatnashadi, bunda bir-biriga yaqin bo‘lgan xususiyatlar o‘tadi. 
Transduksiya transformatsiyaga o‘xshash, lekin dezoksiribo- nukleaza 
fermentini ta’sir ettirib, transformatsiyani to‘xtatish mumkin bo‘lsa, 

---

transduksiyaga bu ferment ta’sir ettirilsa ham u to‘xtamay davom etadi, 
chunki ferment fag orqali o‘tadigan xususiyatga ta’sir eta olmas ekan. 
Bakteriyalardagi transformatsiya va transduksiyaXIX asrning oxirlariga 
kelib, mikrobiologlar bakteriyalarda kon’yugatsiya hodisasi uchrashini 
kuzata boshlaganlar va boshqa organizmlardagi kon’yugatsiyadan ajratish 
uchun «konyuksiya» deb nomlaganlar. Kon’yugatsiyaning genetik analizini 
1947 yilda Lederberg va Tatum aniqlaganlar. Ular bu hodisani elektron 
mikroskopda kuzatganlar. Kon’yugatsiyalanadigan hujayralarning biri 
uzunchoq, ikkinchisi ovalsimon ekanligi aniqlangan. Uzunchoqhujayra erkak 
tip bo‘lib, F
+
(donor) deb belgilanadi, ovalsimon hujayra urg‘ochi tip bo‘lib, 
G‘
-
(resipient). Kon’yugatsiya vaqtida bular bir-biriga yaqinlashadi va orasida 
ko‘prikcha hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan ko‘prikcha orqali donor hujayrasidan 
genetik faktorlar resipient hujayrasiga ma’lum bir tartibda (pililar 
yordamida)o‘tadi(3-rasmga qaralsin). 
K.V.Kosikov 
(1957) 
ta’kidlashicha, agar achitqilar, spesifik 
xususiyatga ega bo‘lgan substratlarda o‘stirilsa, ma’lum bir formalar paydo 
bo‘ladiki, ular shakarni bijg‘itish xususiyatiga ega bo‘lib qoladi (avval ular 
shakarni bijg‘ita olmas edi). Masalan, Saccharomyces globasus ana shunday 
yangi 
formalardandir. 
U 
saxarozani 
bijg‘itish xususiyatiga ega, 
Sacch.parodopus formasi esa maltozani bijg‘itadi. Bu xususiyatlar faqat 
vegetativ yo‘l bilan emas, balki jinsiy yo‘l bilan ko‘payishda ham nasldan- 
naslga o‘tishi mumkin. Masalan, jinsiy yo‘l bilan ko‘payishda quyidagi 
formalar kelib chiqqan sporalarning yarmi shakarlarni bijg‘itsa, yarmi bijg‘ita 
olmagan. Bunda Sacch. globasus da yangi xususiyat paydo bo‘lgan, ya’ni 
shakarlarni bijg‘ituvchi invertaza fermenti hosil bo‘lgan. 
Mikroorganizmlar genetikasini o‘rganish muhim ahamiyatga ega. 
Chunki antibiotiklar olishda yuqori aktivlikka ega bo‘lgan yangi-yangi 
shtammlar zarur. Bundan tashqari, vitaminlar, gormonal preparatlar, 

---

fermentlar, aminokislotalardan lizin va glyutamin olishda va boshqa 
moddalar olishda muhim ahamiyatga ega. 
Bakteriyalar, turushlar va aktinomitsetlarga radioaktiv nurlar va 
ximiyaviy mutagenlar bilan ta’sir etib, ularning hujayralaridagi DNK ning 
strukturasini o‘zgartish va inson uchun foydali bo‘lgan moddalar sintezlash 
tomoniga yo‘naltirish mumkin. Hozir bakteriyalarning fiziologik xususiyatini 
yaxshi bilgan holda ularni o‘zgartira olish va bu usul bilan bakteriyalardan 
qishloq xo‘jaligida, meditsinada, texnologik protsesslarda keng miqyosda 
foydalanish mikrobiologlar oldida turgan muhim masaladir.