9-ma’ruza: Ichki va tashqi fotoeffektlar. Yarimo‘tkazgichlarda fotoeffekt va uning turlari. Tashqi fotoelektrik effekt

Fotonli effektlar.
Fotonli o’zaro ta’sirga asoslangan fotopryomnik mexanizim asosida, fotonni modda bilan har qanday o’zaro ta’siri yotadi, Ya’ni foton- erkin elektron bilan ta’siri, fotonni- bog’langan electron bilan o’zaro ta’siri va hokazo.
Barcha hollarda fotonga sezgir material sifatida yarimo’tkazgichlar ishlatiladi.
Fonli effektlar ikki tur bo’ladi: ichik va tashqi.

• 
  Ichki fotoeffektda- nurlanish tufayli paydo bo’lgan elektron va kovaklar shu yarimo’tkazgich moddaning ichida qoladi.
  
• 
  Tashqi fotoeffektda- (fotoemissiya) nurlanish tufayli elektronlar modda sirtidan uzib chiqarilib fazoga uzatiladi va so’ng kuchaytiriladi.
  

Ichki fotoeffektni bir qancha turlari mavjud. Yorug’lik Kristal atomidagi elektron bilan yoki yot aralashma atomidagi elektron bilan ta’sirlashib uzib olish mumkin. Shunga qarab aralashmali ( aralashmal) fotoeffekt va hususiy (собтвеннiy) fotoeffektga bo’linadi.

Fotoeffektga asoslangan fotopryomniklarda inertsion effektlar kam bo’ladi (masalan issiqlik effektiga asoslangan fotopryomniklarga nisbatan) fotosezgirlik, to’lqin uzunligi ortishi bilan ortib orib, uzun chegaraga yetganda fotosezgirlik no’lga tushadi. Ultrabinafsha, infiraqizil va ko’rinuvchi spektrlarda ishlovchi fotopryomniklar uzun to’lqin chegarasi (2- 3 mkm) bo’lib, xona temperaturasi 295- 300⁰ K da ishlay oladi. Ularni sovutish shart emas.
Uzun to’lqin chegarasi yuqori bo’lgan fotopryomniklar (4- 5 mkm ) ni sovutish talab qilinadi (195⁰ K gacha). Ko’plab infiraqizil nurlanish fotopryomniklarini esa 77⁰ K gacha sovutish kerak.
Amalda fotoo’tkazuvchanlikka, fotogalvanik effektga va fotoemission efektga asoslangan fotopryomniklar ko’p ishlatiladi.