9. 7-§. Sirt taranglik suyuqlik va uning to‘yingan bug‘i, bir-biri bilan aralashm ay digan ikki

---

9.7-§. SIRT TARANGLIK
Suyuqlik va uning to‘yingan bug‘i, bir-biri bilan aralashm ay digan ikki 
suyuqlik , suy uqlik va qattiq jism ning b o iin is h sirtida c hegara dosh 
muhitlardagi turli xildagi molekulalararo o'zaro ta ’sir tufayli kuchlar vujudga 
keladi.
Suyuqlik ichida joylashgan har bir molekula atrofini teng m iqdordagi 
m olekulalar o‘rab olgan va ular bir-biri bilan o‘zaro ta’sirlashadi, lekin bu 
kuchlarning teng ta’sir etuvchisi nolga teng. Ikki muhit chegarasi yaqinida 
joylashgan m olekulaga uni o‘rab olgan m uhit bir jinsli bo ‘lmagani sababli 
suyuqlikning boshqa molekulalari bilan kompensatsiyalanmagan kuch ta’sir qiladi. 
Shu sababli suyuqlik hajmidan molekulani suyuqlik sirt qatlamiga chiqarish uchun 
ish bajarish lozim. Temperatra o‘zgarmaganda biror suyuqlik sirt qatlamini hosil 
qilish uchun sarflangan ishning shu sirt yuziga nisbati bilan aniqlanadigan 
kattalikka sirt taranglik deyiladi:
S = A / S
(9.21)
Suyuqliklarning turg‘un muvo-zanatda bolish sharti sirt qatlamining minimal 
energiyaga ega bo‘lishidir, shu sababli tashqi ta ’sir kuchlari bo‘lm aganda yoki 
vaznsizlik holatida mazkur hajmdagi suyuqlik minimal sirt yuzini olishga harakat 
qilib, shar shaklini egallaydi.
Sirt taranglik faqat energetik nu qta i na zarda n 
aniqlanmaydi. Suyuqliklar sirt yuzalarining qisqarishga ‘1 
harakat qilishi bu sirt qatlamida shu sirtga urinm a boiib 
yo‘nalgan kuch-sirt taranglik kuchlari mavjudligini 
ko'rsatadi. Agar suyuqlik sirtida biror / uzunlikda kesma 
tanlab olsak (9.8- rasm), unda bu sirt kuchlarini shu 
kesmaga perpendikular yo‘nalgan strelkalar yordamida 
ifodalash mumkin. 
JL
Sirt taranglik kuchining shu kuchlar ta ’sir etayotgan 
kesma uzunligiga nisbati sirt tarangligiga teng:
a = F / l
(9.22)
M aktab fizika kursidan m aium ki, ikkala (9.21) va (9.22) ta’riflar aynan bir 
xildir. Ba’zi suyuqliklar sirt tarangligining 20°C haroratdagi qiymatlarini keltiramiz 
(12-jadval).
12- jadval
o, H/m
a, H/m
Suv
0,0725
Simob
0,47
0 4
0,048
Spirt
0,022
Sut
0,05
Qon zardobi
0,06
Siydik
0,066
Efir
0,017