8 ona tili docx

TURI

SO’ROG’I

Payt holi

Qachon,

qachongacha,

qachondan beri

O’rin holi

Qayerda, qayerga,

qayerdan

(QAYER---EGA)

Ravish holi + fe’l

Qanday, qay holda

Daraja-miqdor

holi + fe’l

Qancha, qay

darajada

Sabab holi

Nega, nima

sababdan

Maqsad holi

Nega, nima

maqsadda

SABAB: -lik/-sizlik/ gan(sifatdosh) + dan /

uchun / sababli + FE’L

MAQSAD:-gani(ravishdosh

yolg’iz keladi

)

-ish (harakat nomi) + uchun/-ga + FE’L

TO’LDIRUVCHI

Gapning

fe’l bilan ifodalangan

biror bo‘lagiga

boshqaruv yo‘li

bilan bog‘langan,

kimni,  nimani,  qayerni,  kimga, nimaga,  kimda,  nimada,  kimdan,  nimadan,

kim uchun, nima uchun, kim haqida, nima haqida, kim bilan, nima bilan

kabi

so‘roqlarga javob bo‘luvchi ikkinchi darajali bo‘lakka

to‘ldiruvchi

deyiladi.

To‘ldiruvchi quyidagi so‘zlar bilan ifodalanadi:

ot

: Dilshod maktubni xolasiga berib, ko‘chaga chiqib ketdi;

olmosh

: Maylida, kimgadir yoqsa, yoqmasa, ularga qo‘shilib yig‘lasharmidik.

harakat nomi

: Uning kulib boqishlarini bir zum ham unutmayman.

Otlashganda

:

sifat

: Yaxshiga qora yuqmas, yomonga el boqmas;

son

: Beshni beshga qo‘shsak, o‘n bo‘ladi;

sifatdosh

: Bilmagandan bilgan yaxshi, to‘g‘ri ishni qilgan yaxshi;

taqlid so

‘

z

: Taqir-tuquringni yig‘ishtir;

undov so

‘z: Ohimni eshitmadi;

modal so

‘z: Yo‘qni yo‘q deydi, borni bor deydi.

---

25

To‘ldiruvchi  birikma  holida

bo‘lishi  mumkin:  Men uning go‘zal  siymosida

qalbim  ko‘zgusini, visol  orzusini, umidim  gulshanini ko‘rardim. Erkin  birikma

bilan

ifodalangan 

murakkab 

to‘ldiruvchi 

gap 

mazmunini

to‘ldirish,

oydinlashtirish

vazifasini bajaradi.

Belgili yoki belgisiz

tushum

kelishigidagi to‘ldiruvchi

vositasiz

to‘ldiruvchidir.

Tushum kelishigidan

boshqa shakldagi

to‘ldiruvchi

vositali

to‘ldiruvchi sanaladi.

To’ldiruvchi asosan gapning kesimiga

bog’lanadi va tagiga uzuq chiziq chiziladi:

-------------------

To’ldiruvchi 2

xil bo’ladi:

1)

Vositali to’ldiruvchi

.

2)

Vositasiz to’ldiruvchi

.

Vositasiz to’ldiruvchi

faqat

tushum kelishigida (-ni)

bo’ladi

:

Kimni? Nimani? Qayerni?

Yashirin bo’lsa ham olinadi.

Kitob o’qidi. (-ni yashiringan)

Vositali to’ldiruvchi boshqa hamma

kelishiklar (“-ning” dan tashqari)

va ko’makchilar bilan ifodalanadi.

ANIQLOVCHI

Narsa-buyumning

rang-tusi,  mazasi,  hajmi,  kim yoki  nimaga  qarashliligini

bildirib, gapning

ot bilan ifodalangan bo‘lagini aniqlab

kelgan ikkinchi darajali

bo‘lak

aniqlovchi

deyiladi.  U

qanday,  qaysi,  nechanchi,  qancha,  nechta,

kimning,  nimaning,  qayerning

so‘roqlaridan  biriga  javob  bo‘ladi.  Aniqlovchi

aniqlagan  (bog‘langan)  bo‘lak

aniqlanmish

hisoblanadi. Aniqlovchi  gapning

bàrcha  bo‘laklarini

aniqlashtirib  kelishi  mumkin.  Aniqlovchi

ega,  ot  kesim,

aniqlovchi, to‘ldiruvchi va holga

bog‘lanadi:

Bahaybat samolyot (

ega

) yerga ohista qo‘ndi.

Salimjon – a’lochi o‘quvchi (

ot kesim

).

Ilg‘or ishchilarga (

to

‘

ldiruvchi

) mukofotlar topshirildi.

Mehnat faxriylari bilan yangi bog‘da (

hol

) uchrashdik.

Tadbirkor insonning (

aniqlovchi

) ishlariga havasing keladi.

Aniqlovchilarning  bir  xili  narsa-buyumning  belgisi (rangi,  miqdori,  mazasi,

hajmi)ni bildirsa, boshqa xili narsa-buyumning kimga yoki nimaga qarashliligini

bildiradi  yoxud  boshqa  tomondan  nomlaydi.  Shunga  ko‘ra,  aniqlovchilar  uchga

bo‘linadi: