8 мавзу. Вагон ва вагон хўжалиги

8 мавзу.Вагон ва вагон хўжалиги Вагонларнинг аҳамияти, турлари, таснифи ва техник-иқтисодий тавсифи. Йўловчи ва юк вагонлари парки (жамламаси) ҳақида маълумотлар. Вагонларнинг турлари бўйича қўлланилиши ва тузилиши. Вагонларда тормозлаш тизимлари, уларнинг ишлаш тамойиллари ва қўлланилиши. Вагон хўжалиги. Вагонларни хавфсиз ҳаракат учун тайёрлаш, назорат ва таъмирлаш ишларини ташкил қилиш.

• Вагон деб темир йўлларда ҳаракатланувчи таркибларнинг йўловчи ёки юк ташиш учун мўлжалланган бирлигига айтилади. Вагон французча ва инглизча “waggon” – ташиш сўзидан муомалага кириб келган. Ҳар хил вазифали вагонлар темир йўлларнинг вагонлар паркини ташкил этади. Вагонлар йўловчиларни ва юкларни оммавий равишда ташишга бўлган эҳтиёжларни қондиришга мўлжалланган бўлиб, тури ва тузилишининг хилма-хиллиги билан фарқланади ва тегишлича йўловчи вагонлари парки ва юк вагонлари паркини ташкил этади. Вагонларнинг асосий техник-иқтисодий кўрсаткичлари: юк кўтариши, тараси (массаси), тара коэффициенти, кузовининг солиштирма ҳажми, ғилдирак ўқларининг сони, пол юзасининг солиштирма майдони, ғилдирак жуфтининг рельсга босими ва бир метр узунликдаги йўлга тушадиган оғирлик босими билан ифодаланади.

• Вагонларнинг юк кўтариши ғилдирак ўқларининг сонига боғлиқ. Ўқларнинг сонига қараб тўрт, саккиз ва кўп ўқли вагонлар фарқланади.
• Вагонларнинг кўп юк кўтариши ва уларнинг фойдали ҳажмидан тўла фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлиб, поезднинг ҳаракатга бўлган солиштирма қаршилик кучини камайтиради ва локомотивларнинг электроэнергия ва ёқилғи сарфини камайтиради. Поезднинг ҳар бир метр йўл узунлигига тушадиган оғирлигининг кўпайиши ташиладиган юклар массасини ошириш имконини беради. Юк кўтариш учун ҳар бир вагон массасига тўғри келадиган металл сарфи тахминан 10-15 % камайиб иш унумдорлиги ортади.

• Вагонларнинг чидамлилигини ва мустаҳкамлигини йўқотмаган ҳолда тарасини камайтириш вагон қуриш корхоналарининг асосий вазифасидир, чунки камайтирилган оғирлик ҳисобига кўпроқ юк ортиб темир йўл ишининг самарадорлигини оширишга эришилади.
• Йўловчи вагонлар парки одамлар, багаж ва почта ташиш учун мўлжалланган бўлиб, ушбу вагонлар қаторига вагон-ресторан ҳамда махсус вазифали (хизмат, лаборатория, клуб ва шу кабилар) вагонлар киради.
• Йўловчи вагонлар узоқ манзилларга, вилоятлараро ва шаҳаратроф масофаларга юриш учун мўлжалланган бўлади. Узоқ масофаларга қатнайдиган вагонлар юмшоқ ва қаттиқ турларга, ички тузилиши бўйича купели (хонада икки ва тўрт ўринли) ва купесиз турларга бўлинади.

• Масофа узоқлигига қараб йўловчи вагонлари ўзининг тузилиши бўйича қуйидагича фарқланади: узоқ масофаларга қатнаш учун хизмат қиладиган купели ёки купесиз, қаттиқ ёки юмшоқ диван-ўриндиқлар билан жиҳозланган вагонлар; вилоятлараро қатнаш учун мўлжалланган, йўловчиларни маҳаллий йўналишларда, асосан кундузи, нисбатан қисқа масофаларга ташиш учун хизмат қиладиган вагонлар. Бу вагонлар ўтириш учун қулай ўриндиқлар билан жиҳозланади; шаҳаратроф йўналишларда қатнаш учун мўлжалланган, нисбатан қисқа вақт (бир неча соат) давомида йўловчиларни узоқ бўлмаган шаҳаратроф ёки шаҳарлараро масофаларда ташиш учун мўлжалланган, ўтириш учун қаттиқ ёки юмшоқ ўриндиқлар билан жиҳозланган вагонлар.
•