8-mavzu: temperaturani o’lchash usullari va asboblari. Reja

Spektral nisbatli (rangli) pirometrlar 
Rangli yoki spektral pirometrlar qizdirilgan jismning nurlanish spektridagi energiyaning nisbiy 
taqsimlanishi bo‗yicha temperaturani o‗lchashga mo‗ljallangan. Temperatura cho‗g‗langan jismning 
spektrida tanlangan ikki soha, masalan, ko‗k sohalardagi ravshanliklar nisbatidan aniqlanadi. Agar 
cho‗g‗langan jismning nurlanish spektrida λ
1
va λ
2
to‗lqin uzunligidagi ikkita monoxromatik nurlanish (qizil 
va ko‗k sohada) tanlansa, temperatura o‗zgarishi bilan bu nurlanishlar ravshanliklarining nisbati ham 
o‗zgaradi. Qora bo‗lmagan jism uchun ravshanliklar nisbati quyidagi ifoda bilan xarakterlanadi: 
2
1





R
 R
q , 
(3.17) 
bunda 
1


va 
2


— λ
1
va λ
2
to‗lqin uzunliklarining nurlanish qobiliyati koeffitsienti; 
R
q
— qora jism 
uchun λ
1
va λ
2
to‗lqin uzunliklari ravshanligi nisbati. 
Fotoelementli rangli pirometrning prinsipial sxemasi 3.14 - rasmda ko‗rsatilgan. O‗lchanayotgan 
jismdan chiqqan nurlanish ob‘ektiv 1 orqali o‗tib, fotoelement 3 ga tushadi. Fotoelement oldida qizil va ko‗k 
filьtrli aylanuvchi disksimon obtyurator
2
o‗rnatilgan. Fotoelement goh qizil, goh ko‗k ranglar bilan 
yoritiladi va shunga ko‗ra tegishli impulьslar chiqaradi. Bu impulьslar elektron kuchaytirgich 4 bilan 
kuchaytirilib, logarifmlovchi qurilma
5
orqali o‗zgarmas tokka aylanadi. Bu tok temperatura birliklarida 
darajalangan o‗lchash asbobi
 6
bilan qayd qilinadi.
3.14 - rasm
. Fotoelementli rangli pirometrning prinsipial sxemasi. 
Pirometrning o‗lchash chegarasi 1400°C dan 2800°C gacha. Asosiy xato miqdori o‗lchash yuqorigi 
chegarasining + 1% idan oshmaydi. 
Hozirgi vaqtda haqiqiy temperatura pirometri PIT-1 deb ataladigan pirometrlar keng yoyilmoqda. Ular 
spektral nisbatli pirometrdan iborat bo‗lib, xotirasida saqlanadigan axborot asosida hisoblanadigan tuzatishni 
avtomatik kiritadi. Pirometr 800— 2000°C o‗lchash diapazoniga mo‗ljallangan. Haqiqiy temperaturani 
o‗lchash xatoligi ±1% dan oshmaydi.