8-Mavzu: Nutq uslublari va ularning xususiyatlari. Reja

Ilmiy uslub. Ilmiy uslubga mantiqiylik, aniqlik, ilmiy atamalarning keng qo`llanishi xos bo`lib, barcha ilmiy asarlar, jumladan, maktab darsliklari ham shu uslubda yoziladi.Ilmiy uslubning asosi atama, ta‘riflar, qoidalar, qonunlardir.

Ilmiy uslub. Ilmiy uslubga mantiqiylik, aniqlik, ilmiy atamalarning keng qo`llanishi xos bo`lib, barcha ilmiy asarlar, jumladan, maktab darsliklari ham shu uslubda yoziladi.Ilmiy uslubning asosi atama, ta‘riflar, qoidalar, qonunlardir.

Atamalar faqat bir ma‘noda qo`llanilib, o`zi ifodalayotgan tushunchaning tub mohiyatini ko`rsatadi, masalan o`zak, negiz, yasovchi qo`shimcha, turlovchi va tuslovchi qo`shimchalar, shakl yasovchilar kabi atamalar so`z tarkibiga oid lingvistik tushunchalarni ifodalaydi.

Ilmiy uslub ikki
guruhga
bo`linadi:
ilmiy-ommabop
uslub
sof ilmiy uslub
ilmiy-ommabop
uslub

Rasmiy uslub yozma shaklda ro‗yobga chiqadi. U har qanday tasviriy vositalardan, obrazlilikdan holi bo`ladi. Bunday uslubda tilning ikki vazifasi - axborot uzatish va da‘vat etish, buyurish vazifasi amalga oshadi. M.,ma‘lumotnomada axborot berilsa, buyruqda da‘vat etish, axborot o`z aksini topgan bo`ladi. Rasmiy uslubga mansub har qaysi turning o`ziga xos leksik, grammatik xususiyatlari mavjud. M., qaror, farmonlarning o`ziga xos tomoni shundaki, bunday matnlardagi gaplarning kesimi III shaxs majhul nisbatdagi fe‘llar orqali ifodalanadi (ogohlantirilsin, topshirilsin kabi). Ma‘lumotnomada esa birinchi gapning kesimi gap boshida keladi. Rasmiy ish qog‘ozlarining sintaktik tuzilishi qat‘iy qoliplarga bo`ysunadi.

Badiiy uslub. Badiiy uslubning o`ziga xos xususiyati shundaki, adabiy tilning barcha imkoniyatlarini o`z ichiga olish bilan birga, unda o`zbek shevalariga, kasb-hunarga doir leksik birliklar, bugungi kunda iste‘moldan chiqib ketgan tarixiy so`zlar ham personajlar nutqi orqali ishlatila beradi. Badiiy uslub o`quvchiga estetik zavq bag`ishlaydi. Badiiy uslub - badiiy adabiyot, ya‘ni badiiy asarlarga xos bo`lib, unda badiiylik, ifodaviylik, ta‘sirchanlik kuchlidir. Obrazlilik va estetik ta‘sir etish badiiy uslubning muhim belgisidir.