8-мavzu: Hazm fiziologiyasi. Og’iz boshlig’i, me’da hazimlanish. Reja

Og‘iz bo‘shl ig‘ida ovqat hazm bo‘lishi. Ovqat og‘iz bo‘shlig‘idayoq qayta ishlana boshlaydi: maydalanadi, so‘lak bilan ho‘llanadi va ovqat luqmasi shakllanadi. Ovqat odamning og‘iz bo‘shlig‘ida qariyb 15-18 sekund turadi, so‘ng yutiladi, ya’ni til muskullarining qisqarishi natijasida halqum (yutqun) va qizilo‘ngachga itariladi. Og‘izga olingan ovqat ta’m bilish, taktil, temperatura, retseptorlarining ta’sirlovchisidir (1-rasm). Ta’m bilish retseptorlari tilning shilliq pardasida bo‘ladi, taktil, temperatura, shuningdek og‘riq sezish retseptorlari og‘iz bo‘shlig‘ining shilliq pardasiga yoyilgan. Bu retseptorlardan keluvchi impulslar uchlik nerv, yuz va til-halqum iervlarining markazga intiluvchi tolalari orqali nerv markazlariga boradi. Natijada so‘lak, me’da va me’da osti bezlarining sekretsiyasi refleks yo‘li bilan qo‘zg‘alib, chaynash va yutish harakat aktlari yuzaga keladi.

Chaynash.Ovqat chaynov muskullarining qisqarishi tufayli chaynaladi, bunda pastki jag‘ yuqori

jag‘ga nisbatan harakatlanadi. Jag‘ harakatlanganda yuqori va pastki tishlar bir-biriga tegadi-da, ovqatni uzib, kesib va maydalab beradi. CHaynashning ahamiyati ovqatni mexanik ishlash va maydalashdan iborat. Ayni vaqtda ovqat so‘lak bilan xo‘llanib, yumshab, yutish uchun qulay holga keladi.

So‘lak bezlari.Uch juft yirik so‘lak bezi: quloq oldi, jag‘ osti va til osti bez­lari, shuningdek til yuzasida va tanglay bilan yuzning shilliq pardalarida joylashgan ko‘pgina mayda bezlarning yo‘llari og‘iz bo‘shlig‘iga ochiladi. So‘lak bezlarida ip singari cho‘ziluvchi yopishqoq sekret chiqaruvchi shilimshiq hujayralar va seroz yoki oq silliq so‘lak deb ataluvchi suvday suyuq sekret chiqaruvchi seroz xujayralar bor. Quloq oldi bezi va tilning yon yuzalaridapi bezlar seroz hujayralardan tuzilgan. SHilimshiq hujayralardan tuzilgan bezlar - shilimshiq bezlar til ildizida, qattiq va yumshoq tanglayda bo‘ladi. Jag‘ osti va til osti bezlarida shilimshiq xujayralar ham, seroz xujay­ralar ham bor, ular aralash bezlardir. Lunj, labning va til uchining shilliq pardalarida ham aralash bezlar bor. Seroz va shilimshiq hujayralardan tashqari, so‘lak bezlarida sekretor hujayralarning ostida joylashgan mioepitelial xujayralar ham bor. Ular qisqarib, so‘lakni bezning mayda yo‘llaridan siqib chiqaradi.