8-мavzu: Hazm fiziologiyasi. Og’iz boshlig’i, me’da hazimlanish. Reja

Me’da motor funksiyasi. Me’da devoridagi sillik muskul tolalarining kiskarishi me’daning motor funksiyasini, boshkacha aytganda, xarakat funksiyasini ta’minlaydi. Buning axamiyati me’dadagi ovkatni aralashtirish va me’dadan ichakka utkazishdan iborat. Ovkatning ichakka utishini boshkarishda pilorik sfinkter muxim rol uynaydi. Pilorik sfinkter me’daning pilorik kismi oxirida bulib, me’dadan chikish teshigini berkitib turadi, prepilorik sfinkter esa me’daning fundal kismi bilan pilorik kismi orasida buladi.

Me’da xarakatlarini urganish uchun turli usullar kullaniladi. Ulardan biri grafikada kayd kilish usulidir. Bunda suv yoki xavo tuldirib, rezinka nay yordamida Marey kapsulasiga ulangan rezinka ballon me’daga kiritiladi. Me’daning kiskarishi ballonli sikib kapsuladagi bosimni oshiradi va richagni kutaradi. Richag xarakatlari kimograf barabaniga yozib boriladi.

Adashgan va simpatik nervlar orkali keluvchi kuzgalishlar me’daning motor faoliyati uchun muxim axamiyatga ega. N.vagus me’daning asosan kiskarishlarini (uning chastotasi va kuchini) kuzgatadi, n. splanchnicus esa, teskari ta’sir kursatib, me’da xarakatlarini tuxtaydi. Me’da xarakatlariga n. vagus bilan simpatik nervning ta’siri organning funksional xolatiga, ayniksa muskullarining tonusiga boglik. Adashgan nerv tonusi juda yukori bulganda me’da xarakatini tormozlay oladi, simpatik nerv tonusi past bulganda esa me’da xarakatini kuzgay oladi. Ikkala n. vagus kirkib kuyilsa, me’da xarakatlari bir necha soat tuxtaydi va muskullar bushashadi, lekin biroz vakt utgach me’da yana kiskaradigan bulib qoladi.

Gumoral ta’sirlar, shuningdek shillik pardaning ximiyaviy moddalardan ta’sirlanishi me’da xarakatlari uchun katta axamiyatga ega. Gastrin, gistamin, xolin, shuningdek K⁺ ionlari me’daning sillik muskullarini gumoral yul bilan kiskartiruvchi moddalardir. Enterogastron, adrenalin va noradrenalin, shuningdek Sa⁺⁺ ionlari me’daning kiskarishlarini tormozlaydi. Me’daning sillik muskullari avtomatiyali, ya’ni ular tashki ta’sirot bulmaganda xam kuzgala va kiskara oladi. Me’daning muskul kavatidan kirkib olingan parcha 37⁰ gacha isitilgan Ringer-Lokk eritmasiga solib kuyilganda bir necha vaktgacha ritmik kiskara olishi bunga dalildir.

Me’da devorining muskul kavatida bir talay nerv xujayralari bor. Bulardan xosil buladigan Auerbax chigali turli gurux muskul tolalarining kiskarishlarini uygunlashtirish (moslashtirish)da katnashsa kerak.