8-мавзу: давлат бюджети, солиқлар ва давлат қарзи. Дарс мақсади: Давлат бюджети, солиқлар, бюджет тақчиллиги, солиқ тизими ва унинг мохиятини талабаларга тушунтириш

2.Давлат бюджети. Бюджет тақчиллиги ва давлат қарзлари

Давлат бюджети		- бу давлат харажатлари ва уларни молиявий қоплаш манбаларининг йиллик режасидир.
Давлат даромадалари ва харажатларининг асосий қисми давлат бюджети орқали ўтади. Унинг асосий вазифаси молиявий воситалар ёрдамида иқтисодиётни самарали ривожлантириш ва умумдавлат миқиёсидаги ижтимоий воситаларни хал қилиш учун шароит яратишдир.
Ўзбекистон давлат бюджетининг таркиби ва тузилиши:
Даромадлар:	Тўғри солиқлар, эгри солиқлар, ресурс учун тўловлар ва мол-мулк солиғи, ижтимоий инфратузилманинг ривожланишига солиқлар, бошқа солиқлар ва даромадлар
Харажатлар:	Ижтимоий сохага, ижтимоий химояга, иқтисодиётга, марказлашган инвестициялар, давлат бошқаруви, бошқа харажатлар.
Давлат бюджетининг даромадлар ва харажатлари мувозанатда бўлиши тақозо этиди. Махаллий (район, шахарлар ва вилоятлар) бюджет даромадлари қўйидаги маблағлардан хосил бўлади: А) махаллий хокимият тасарруфидаги корхоналар фойдасидан ажратилган маблағлар; Б) солиқлардан, шу жумладан: Жисмоний шахсларнинг мулк солиғи; Ер солиғи; Курорт йиғими; Реклама солиғи; Ишлаб чиқариш объектларини қуриш учун олинадиган солиқ; Савдо лицензияси йиғими; Вино-ароқ махсулотлари билан савдо қилиш хуқуқини берадиган лиценция йиғими; Тадбиркорлик билан шуғулланадиган жисмоний шахсларни рўйхатга олиш йиғими; Махаллий заёмларни чиқаришдан тушадиган маблағлар.

Давлат бюджети харажатларининг даромадларидан ортиб кетиши бюджет тақчиллигини билдиради.

Бунинг сабаби, давлатнинг жамият ижтимоий-иқтисодий сохаларидаги вазифаларининг кенгайиб боришидир.

Ўрнатилган халқаро стандартларига кўра, бюджет тақчиллиги ЯИМнинг 5% даражасидан ошмаслиги лозим. Бюджет тақчиллиги асосан, давлат қимматли қоғозларни сотиш, нобюджет фондари (суғурта, пенсия фондлари)дан қарз олиш кўринишидаги давлатнинг ички ва ташқи қарзлари хисобига қопланади. Молиявий ресурсларни давлат томонидан қарзга олишнинг асосий шакли – бу давлат қарз мажбуриятлари (заёмлари)ни чиқариш хисобланади. Уларни жойлаштириш жараёнида давлат ахоли, банклар ва савдо компанияларининг вақтинча бўш турган пул маблағларини жалб қилади.