8-ma’ruza Ma’ruza-8: Bosimli quvurlarini sinab ko’rish. Nasos stansiyalari bosimli quvurlardagi gidravlik zarba va zarbaga qarshi vositalar

8-ma’ruza
Ma’ruza-8:Bosimli quvurlarini sinab ko’rish. Nasos stansiyalari bosimli quvurlardagi gidravlik zarba va zarbaga qarshi vositalar.

Reja:1. Bosimli quvurlarini sinab ko’rish.

2. Nasos stansiyalari bosimli quvurlardagi gidravlik zarba.
3. Gidravlik zarbaga qarshi vositalar.


Tayanch so’zlar: Bosimli quvur, gidravlik zarbalar, vantus, klapn, so’rish quvurlari, germetiklik, xavo xaltasi, bosimli quvurlar,ankerli tayanchlar, kompensatorlar.


Bosimli quvur diametrini aniqlashning texnik iqtisodiy hisobi.Juda kup xollarda sugorish nasos stansiyalarining bosimli kuvurlari kiymati kolgan inshoati va jixozlar kiymatida xam kup bulishi mumkin. SHuning uchun bosimli kuvurni tanlanganda albatta uning diametri texnik-iqtiso-diy xsoblardan sung kabul kilinadi.
Texnik-iqtisodiy xisoblar tarkibiga kuvurning va uni yerga yotkizishi nar-xi, bekorga isrof bo’lgan quvvat narxi, quvurni tiklash uchun uning baho-sidan ajratib kolinadigan mablag’, katta va oddiy ta’minlashga ajratiladi-gan mablag’, ya’ni yillik ishlatish chikimi va keltirilgan chikimlar yigindi-sini hisoblashlar kiradi.
Texnik- iqtisodiy hisob qo’yidagicha olib boriladi:
1.Iqtisodiy diametrni aniklash uchun kamida besh xil diametrli quvurlarni tanlaymiz. Bu diametrlarning o’rtachasi ko’yidagi formula bilan aniklanadi.


Qolgan diametrlarni shunday tanlash kerakki, ulardagi tezlik 0,5-5,0 m/s oraligida bulish kerak.
1.Hisoblar 1m uzunligidagi kuvurlar uchun olib borilishi sababli, 1m uzunlikdagi yerga yotkizilgan kuvurning baxosini kafedrada tuzilgan uslubiy kullanmalardan anaklaymiz (K_k – kuvurning narxi).
2.Bosimli kuvurda gidravlik karshiliklar natijasida isrof bulgan bosimni xosil kilish uchun ishlatilgan elektroenergiya narxini kuydagicha aniklaymiz.

1. 
   

1m uzunlikdagi quvurda yuqotilgan bosim

Bu yerda: xar bir diametr uchun gidravlik karshiliklar koeffitsiyenti;

L =1m – kuvurning uzunligi; D_i= kuvurlani diametrlari;
V_i – kuvurlardagi tezliklar;
Yo’qotilgan bosimni xosil kilish uchun sarf bulgan yillik elektro-energiya.

Bu yerda: -kuvur ishlashini yillik o’rtacha kiymati;
-cuv iste’mol kilish grafigidagi xar bir sugorish davriga mos suv sarflari;
xar bir sugorish davridagi vakt, kunlarda;
nasos stansiyasining FIK.
Bir yilda isrof bulgan elektroenergiya narxi:
Bu yerda:a -1 kVt elektroenergiyaning narxi.
Quvurni tiklash uchun baxosidan ajratib kolinadigan mablag’:

Bu yerda: kuvurning kurilish narxidan uni tiklash uchun
chegirib kolinadigan mablag mikdori.

Kapital va joriy ta’mirlashga ajratiladigan mablag.

Bu yerda: kuvurni ta’minlash uchun uni kurilish
narxidan chegirib kolinadigan mablag mikdori.

1. 
   Yillik xarajatlar:
   
2. 
   Keltirilgan chikimlar yigindisi:
   

Bu yerda: nasos stansiyasining kurish uchun ketgan xarajat-larni koplash muddati.
Xar bir kabul kilingan diametri uchun yukoridagi tartibda xisoblarni bajaramiz va ularni jadvalga tushuramiz.
1-jadval.Bosimli kuvurlarning samarali diametrini aniklash.

mm	cum	m	kVt.soat	sum	sum	sum	sum		Izox

Jadvaldan foydalanib: , va grafiklarini kuramiz.
_{Kkel. = f ( D ) grafigidagi eng kam xarajatlarga mos kelgan diametr, samarali diametr hisoblanadi.}
K, so’m/yil
D,m
1-rasm. Bosimli quvur samarali diametrini aniqlash grafigi




1-rasm.(a.b).Gidravlik zarbaga qarshi vositalar.
Bosimli kuvurlar tasnifi:

1. 
   Materiali buyicha : temir beton, pulat, chuyan va azbesto sement
   
2. 
   Kuvur ishlaydigan bosim buyicha: past bosimli 0,2 MPa gacha, urta bosimli 0,2 – 0,5 MPa gacha, yukori bosimli 0,5 MPa dan katta.
   
3. 
   Urnatilishi buyicha : ochik tuprok bilan yopilmagan va yopik tuprok bilan yopilgan
   

Turli materialli kuvurlarni kullash mintakasi

Material	Diametr, mm	Ishchi bosim , MPa
Asbesto-tsement	500 gacha	1,2 gacha
T/b monolit	1600 dan yukori	0,4-0,5 gacha
T/b yigma	500-1600	1,5gacha
Pulat	1600 dan yukori	1,5 dan yukori

Pulat kuvurlar xar kanday diametr va bosim uchun yaroklidir lekin kam yopligi uchun boshka materialli kuvurlardan foydalanish imkoni bulmagandagina kullaniladi. Kuvurni diametri, soni va materialli texnik iktsodiy xisoblar natijalaridan olinadi. Kuvurni diametiri material iva koplamasini tugri tanlash ularni xizmat muddatini uzaytirishi kurulish va eksplatatsion xarajatlarni kamaytirishi mumkin. Kuvurni massasi kamaysa ularni tashish, mantaj kilish, tamirlash va almashtirish onsonlashadi lekin uning puxtaligi kamayadi. Azbesto sement va temir beton kuvurlar transheyalaraga, pulat kuvurlar esa transheyalarga va yer ustiga kuyilishi mumkin. Katta diametirdagi diametiri 1,5 setrdan kup pulat kuvurlar ochik urnatiladi. Ochik kuvurlar yer ustida, ankerli va oralik tayanchlariga urnatiladi. Ular bulak konstruksiyalarida xarorat va xarorat chukish konpensatirlari bilan urnatiladi. Kuvurlar tagiga beton korishma va kundalangiga drinaj kuyiladi..