8-ma’ruza. Ma’lumotlar bazalari va katta xajmdagi ma’lumotlar bilan ishlash texnologiyalari. Reja

 
Ma’lumotlarning relyatsion modeli. 
Relyatsion MB kuchli nazariy fundamentga ega 
bo’lib, u matematik munosabatlar (otnosheniya) nazariyasiga asoslangan. Ma’lumotlarning 
relyatsion modeli kontseptsiyasi 1970 yilda Ye.F.Kodd tomonidan taklif qilingan bo’lib, u 
ma’lumotlarni tavsiflash va tasvirlashning amaliy dasturlaridan bog’liq bo’lmasligini ta’minlash 
masalasini hal qilish uchun xizmat qiladi. 
Ma’lumotlarning relyatsion modeli asosida «munosabat» tushunchasi yotib, u inglizcha 
relation so’zidan olingan. Ba’zi bir qoidalarga amal qilgan holda munosabatlarni ikki o’lchovli 
jadval ko’rinishda tasvirlash mumkin. Jadval har qanday odamga tushunarli va qulaydir. 
Real dunyo ob’ektlari haqidagi ma’lumotlarini EHM xotirasida saqlash va ular orasidagi 
munosabatlarni modellashtirish uchun munosabatlar (jadval) to’plamidan foydalanish 
mumkinligini Ye.F.Kodd isbotlab berdi. Masalan, «talaba» mazmunini saqlash uchun TALABA 
munosabatidan foydalaniladi. Bu mazmunning asosiy xususiyatlarini quyidagi jadvalning 
ustunlari tasvirlaydi:
TALABA 
Familiyasi I.O. 
Tug’ilgan sana 
Bosqich 
Mutaxassisligi 
Karimov M.N. 
15

01

1979 
4 
menejement 
Avazov A.V 
03

11

1978 
4 
Buxgalteriya. 
Ortiqov O.B. 
07

07

1980 
3 
Buxgalteriya. 
Lazizova V.N. 
12

04

1981 
3 
Muxangdis pedag. 
Safarov O.X 
09

05

1980 
3 
Menejement 
Xoliyorov N.A. 
31

12

1982 
2 
Marketing 
Javlonov X.B. 
24

09

1983 
1 
Sug’urta ishi 
Munosabat ustunlari atributlar deb ataladi va ularga nomlar beriladi. Munosabat 
atributlarining nomlaridan iborat ro’yxatini munosabatlar sxemasi deyiladi. Bizning 
misolimizdagi TALABA munosabatining sxemasi quyidagicha yoziladi: