8- mavzu. Shaxsning kognitiv nazariyalari. Reja

Akkomodatsiya 
intellektual taraqqiyotni ta’minlaydigan asosiy vositadir.
Assimilyatsiya va 
akkomodatsiyani funktsional konstantalarga nisbat qilishadi, zotan ular intellektual 
taraqqiyotning barcha bosqichlarida ishtirok etishadi. Muvozanatlashtirish. 
Intellektual taraqqiyotni harakatga keltiruvchi kuch nima? Degan tabiiy savol 
tug‘iladi. Piaje kontseptsiyasida bu savolga javobni muvozanatlashtirish 
to‘g‘risidagi qarash beradi. Piaje fikriga ko‘ra, har qanday organizm tevarak muhit 
bilan uyg‘un munosabatlarni yaratishga tabiiy moyillikka ega. Boshqachasiga 

---

aytsak, 
organizm 
optimal 
darajadagi 
adaptatsiyaga 
yo‘naltirilgan. 
Muvozanatlashtirish – organizmning maksimal adaptatsiyaga erishishga qaratilgan 
tajribani uyushtirishga bo‘lgan tug‘ma moyilligidir. Qo‘polroq qilib aytsak, 
mazkur jarayonni uyg‘unlik va muvozanatga muttasil intilish jarayoni sifatida 
tushunish mumkin. Piaje uchun muvozanatlashtirish tushunchasi Freydning 
gedonizmi yoki Maslou va Yungning autoaktualizatsiyasi singaridir. U 
motivatsiyani tushuntirishga qaratilgan asosiy g‘oya bo‘lib xizmat qiladi va 
assimilyatsiya 
hamda akkomodatsiya 
jarayonlari 
bilan 
birga bolalarda 
kuzatiladigan muttasil intellektual taraqqiyotni tushuntirishda qo‘llaniladi. Avval 
aytganimizday, assimilyatsiya organizmni joriy vaziyatga o‘tmish tajribaga 
muvofiq tarzda javob qaytarish imkoniyatini beradi. Vaziyatning unikal jihatlariga 
shu paytgacha to‘plangan bilimlarga tayanib javob berish imkoniyati bo‘lmagani 
bois, stimulning notanish jihatlari kognitiv dissonansni hosil qiladi. Uyg‘unlikning 
tug‘ma ehtiyoji borligi sabab organizmning mental tuzilmalari yangi tajribani 
qabul qilish uchun o‘zgaradi shuning bilan zaruriy muvozanatni o‘rnatadi. 
Muvozanatni o‘rnatish organizm muhit bilan turlicha o‘zaro ta‘sirga kirish 
yo‘llarini ochadi. Akkomodatsiya mental tuzilmalar o‘zgarish sabablarini 
tushuntiradi, va agar muhitning azaldan notanish bo‘lgan jihatlariga to‘qnash 
kelinadigan bo‘lsa endi ular disbalansni paydo qilmaydi; organizm ularni mavjud 
kognitiv tuzilmalarga assimilyatsiya qilishga tayyor bo‘ladi. Mazkur bilishning 
yangi mexanizmi qo‘shimcha ravishda navbatdagi o‘zgarishlar negizini yaratadi, 
zotan akkomodatsiya hamisha disbalans natijasi bo‘lgani bois, disbalansni paydo 
qilgan narsa doimo organizmning mavjud kognitiv tuzilmasiga taalluqli bo‘ladi. 
Sekin-asta adaptatsiya jarayonida avvaldan assimilyatsiya qilish imkoniyati 
mavjud bo‘lmagan axborot ―hazm‖ qilina boshlanadi. Assimilyatsiya va 
akkomodatsiyaning egiz jarayonlari muvozanatlashtirishning harakatga undovchi 
kuchi bilan birgalikda intellektual taraqqiyotni astalik bilan amalga oshishini 
ta‘minlaydi.