8- mavzu. Moddalarning biomembranalar orqali tashilishi


Diffuziya va singdiruvchanlik. Oddiy va osonlashgan diffuziya



Download 291,15 Kb.
bet2/9
Sana23.11.2022
Hajmi291,15 Kb.
#870796
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
8-ma\'ruza biofizika

2. Diffuziya va singdiruvchanlik. Oddiy va osonlashgan diffuziya
Diffuziya - molekulalarning konsentratsiyasi yuqori tomondan konsentratsiyasi tuban tomonga o’zligidan sinjishidir. Bunda, modda oqimi (J) konsentratsiya gradiyentiga (dc/dx ga) proporsional bo’lib, u Fik tenglamasi yordamida tasvirlanadi:
J =- D (dc/dx),
bu yerda D - diffuziya koeffisiyenti bo’lib, Enshtein tenglamasi D=UKT
ga binoan, moddaning harakatchalnigi U-ga proporsional. Tenglama­dagi manfiy ishora, oqimning gradiyent bo’yicha, ya’ni konsentratsiya­ning kamayish yo’nalishida borishini ifodanaydi.
Singdiruvchanlik - zaryadga ega bo’lmagan zarrachaning biomembrana orqali amalga oshadigan oqimini zarrachaning membranaga bo’lgan u yoki bu xil yaqinligi (nipofinnigi), uning membrana tomonlaridagi K), ya’ni
k = [X]membrana/[X]suv ga muvofiq turlicha bo’ladi.
Agarda zarrachaning hujayra ichidagi konsentratsiyasining Ci, tashqaridagi konsentratsiyasini So orqali ifodalasak, membrananing l- qalinligida (Si -Sco)/ l ga teng konsentratsiya gradiyenti - dc/di yuzaga keladi, ya’ni
dc/dx =
Shu asosda, moddalarning membrana orqali diffuziyasini tasvirlovchi Fik tenglamasi quyidagicha yoziladi:
I = - (Ci - Co).
Agarda Dk / l=R tarzida ifodalansa, u holda mazkur formula
J = - P(Ci - Co) ko’rinishiga keladi. Bu yerda R - singdiruvchanlik koeffisiyenti.
Zaryadni zarrachalar holida, harakatlantiruvchi kuch sifatida elektrokimyoviy potensial gradiyenti ( /dx ) namoyon bo’ladi. Bunday hollarda oqsil kattaligini hisoblab topish uchun Nernst-Pnank elektrodiffuziya tenglamasi ishlatiladi. Tenglama ion konsentratsiya gra­diyenti (dc/dx) bilan elektr gradiyenti (d /dx) ning diffuziyadagi ulushini aks ettiradi:
J = -D(dc/dx) - ucZF(d /dx),
Bu yerda U- ion harakatchann\ligi, S- konsentratsiya, Z- ion zaryadi, F- Faradey soni.
Oddiy va osonlashgan diffuziya. Ko’pchilik noelektrolit moddalarning membrana orqali sinishi, ularning nipid qo’shqavatida erishi va o’sha qavat orqali passiv diffuziyalanish xossasi bilan belgilanadi. Gazlar va har xil nipofin birikmalar membrana orqali diffuziya yo’li bilan o’tadi. Eruvchanligi bir xil, ammo molekulyar massasi har xil moddalardan, tuban molekulyarsi tezroq diffuziyalanadi. Bunda, transport tezligi bilan diffuziyalanuvchi modda konsentratsiyasi o’rtasidagi bog’liqlik chiziqli xarakterga ega.
Passiv transportning o’ziga xos alohida turi - membrana geometriyasining o’zgarishi bilan amalga oshadigan endo va ekzositoz (endosi­tozda membrananing bir qismi sitoplazmaga botib kirish yo’li bilan moddalarning sitoplazmaga kiritinishi, va aksincha ekzositozda hujayra ichidagi pufakchalarning tashqariga chiqarilishi sekresiya) dir. Shunday qilib, oddiy diffuziya mexanizmi hujayra membranasining O2, SO2 va boshqa har xil yet moddalar (zaharlar, dori moddalar) ga bo’lgan singdiruvchanligini ta’minlaydi. Ammo bunday jarayonlar sekin kechadi.
Shuning uchun ham, evolyutsiya davomida, moddalarning osonlashgan tashilishini ta’minlovchi mexanizmlar vujudga kelgan. Neytran va zaryadni molekulalarning biologik membranalar orqali o’tkazilishi, asosan, osonlashgan transportning har xil mexanizmlari, ya’ni harakatchan tashuvchilar va ion kanallari vositasida amalga oshirinadi. Bu xil transport, muayyan moddalarni "tanib", ularni membrana orqali tashishga qodir oqsillar va membrananing boshqa tar­kibi qismlari tomonidan amalga oshiriladi. Har xil substrak va metabolitlarning osonlashgan diffuziyasiga stereospesifiklik (izomerlardan faqat bir xilining tashilishi) xarakterlidir. Masalan, biomembranalar orqali qandlarning faqat D-izomerlari, aminokislotalarning L-izomerlari o’ta oladi.
Osonlashgan diffuziyaga xarakterli bo’lgan xossalardan yana biri to’yinish fenomeni bo’lib, u tashilish tezligining tashiluvchi modda konsentratsiyasiga bog’liq holda, ma’lum bir darajagacha oshib borishi va keyin esa, o’zgarmasdan qonishida (Vmax ) namoyon bo’ladi. Mazkur tezlik, ionofor yoki boshqa tashuvchi tomonidan cheklanadi. Masalan, ta­biiy ionofor siklik ponipeptid - vaninomisin K+ ionlari bilan ide­an (Rb+ bilan uncha idean bo’lmagan) kompleks hosil qiladi. Kaliy ioni vaninomisin molekulasi "hanqasi" o’rtasidagi bo’shliqqa, o’lchami jihatdan, to’la mos tushadi va bunda ionning gidrat qobig’i vanino­misin molekulasidagi anifatik qoldig`i ulardan iborat gidrofob qobiqqa almashinadi. Shunday holatdagi kompleks (K+-vaninomisin) membranadan osonlikcha o’tib, mazkur ionning elektrokimyoviy gradi­yentini yo’qotadi.
Harakatchan tashuvchi yordamida amalga oshadigan osonlashgan transport intensivligiga membrananing fazolik holati kuchli darajada ta’sir etadi, membrana "qattiq" holatga o’tganda bu xil transport tezligi keskin kamayadi. Vaninomisin va boshqa ionoforlar tuban konsentratsiya holida ion­larning membrana orqali tashilishini tezlatadi va ular effekti jihatidan fermentlarga o’xshab ketadi. Shuning uchun ularning faoliyati­ni fermentativ kataniz qoidalari asosida tasvirlash mumkin (Vmax, Km , Ki va [ S]).

Download 291,15 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish