76 prn Rashidova Rano

2.2. Maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ularni
tarkib toptirish shakllari
Islohotlar davrida milliy qadriyatlarni qayta tiklash va ulami boyitish yo‘lida samarali ishlar amalga oshirilganligi ertangi kun yaratuvchilar bo‘lgan yoshlarni milliy g‘umr va umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalash zamriyatini kun tartibiga olib chiqdi.
Yuksak odob-axloq me’yorlari kecha yoki bugun o‘ylab topilgan narsa emas. Ular insoniyatning ming yillik tarixi, ota- bobolarimizning necha-necha ajdod-avlodlari tajribasi davo- mida shakllangan. Odob-axloq, g‘urur, or-nomus va uyat insonga ona suti, ota namunasi, ajdodlar o‘giti bilan yoshlarga singdirilib kelingan.


46

mafkuraviy ta’lim ishlari olib borilishi maqsadga muvofiqdir.

Shu bois, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuv chilarini yoshlikdan xalq va yurt taqdiri uchun fidoyilik tuyg‘usini shakllantirish mafkuraviy tarbiyada muhim o‘rin tutadi. Buning uchun bola hayotining dastlabki yillaridan boshlab uni narsalar olami bilan tanishtirishning milliy an’analarimizga xos sha.k11a.rini qodlash lozim.
Chunki davlat va jamiyatning kelajagi yosh avlodning qanday voyaga yetishiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. 0‘z navbatida jamiyat millatning ma’naviy darajasi bilan belgilanadi.
Yosh avlodni bolaligidan boshlab milliy g‘ururli, kishi- larga mehr muhabbatli, izzat-hurmatda bo‘lish, vatanning qadriga yetish va hurmat qilish kabi ijobiy xislatlami tarbiyalab borish barchamizning vazifamizdir.


35

II БОБ. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARI

TARBIYALANUVCHILARIDA MILLIY TUYG‘ULARNI
SHAKLLANTIRISHNING PEDAGOGIK
VOSITALARI VA SHAKLLARI
2.1. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida
milliy tuyg‘ularni shakllantirishning
pedagogik vositalari
Bugungi kunda barcha sohalar singari ta’lim tizimi oldiga qo‘yilgan bosh maqsad kelajak avlodni ulg‘ayayotgan farzandlarimizni insonparvarlik, vatanparvarlik ruhida komil inson qilib tarbiyalashdir. Shu asnoda о‘sib kelayotgan avlodni boy va betakror tariximiz, milliy an’analarimiz o‘gitlari asosida tarbiyalash bugungi kun talabidir. Farzand ulg‘aya borar ekan, ijtimoiy hayot ijtimoiy munosabatlar atrofdagi hodisalarga o‘z nuqtayi nazari bilan moslasha boradi.
Bolada bu jarayonning kechishi shaxsni o‘rab turgan muhitning, jamoaning, oilasining qaydarajada milliy va dunyoviy munosabatlarga munosabati asosida vujudga keladi va shu asnoda jamiyatni, borliqni, unda shakllangan ong, dunyo qarash orqali idrok qiladi.
Bir qaraganda bu jarayon - ijtimoiy muhit ko‘rinishida sodda ko‘rinsa-da, xalqaro miqyosda, turli davlatlar misolida ko‘radigan bo‘lsak, har xil ko‘rinishga ega bo‘lgan etnik tarbiya vujudga kelayotganini ko‘rasiz. Shu o‘rinda bizning yurtimiz tarixiy madaniyati-ma’naviyati, milliy ana’nalari va qadriyatlari bilan o‘zbek xalqining qalbiga tushirilgan ming asrlik tarixini namoyon etib kelmoqda.


36




o‘tmishda vatani va xalqi boshiga tushgan dahshatli va ayanchli fojiaviy taqdirdan achinsa, u vatan va xalqi kelajagi uchun, nurli istiqlol yo‘lida fidoyi bo‘lish orzusida yashaydi, mehnat qiladi, o‘z kasbining ustasi bo‘lishga intiladi, tashabbuskorlikni qo‘lga kiritish armonlari bilan nafas oladi.
Bevosita ta’lim-tarbiya beruvchi muassasalar maikura- viy ta’limning asosiy o‘choqlaridir. Ulaming barchasida amal- ga oshiriladigan maikuraviy ta’lim jarayonida ustuvor aha- miyat kasb etishi:

• 
  timsoli bo‘lgan ayollarni u lug‘lash;
  
• 
  oilaning vatanparvarlik hissini tarbiyalashdagi rolini ko‘rsatish;
  

-umuminsoniy qadriyatlaming millatlararo totuvlik, bag‘rikenglik, dunyoviy ilmlarga intilish va ilg‘or madani- yatni shakllantirish vositasi ekanini uqtirish lozim.
Mamlakatimizda ta’lim-tarbiya sohasida amalga oshiri- layotgan tub islohotlar barkamol inson shaxsini shakllanti- rishga qaratilgan bo‘lib, xalqimizning milliy manfaatlariga, ezgu maqsadlariga to‘la mos keladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urur va vatanga muhabbat hissi o‘z uyiga, bog‘chasiga, tarbiyachiga muhab- batni tarbiyalashdan boshlanadi. Bolalar ota-onalari va tarbiyachilari ularga qanday g‘amxo‘rlik qilayotganini ko‘radilar va his etadilar, natijada bolalarda ularga bo‘lgan muhabbat yanada ortadi, ularning g‘amxo‘rligi va himoyasiga ishonch hosil qiladilar. Ular ota-onalari va tarbiyachilardan o‘z shahri, qishlog‘i to‘g‘risidagi ko‘p narsani bilib oladilar.
Pedagog-tarbiyachi “Vatan”, “Bizning shahar”, “O‘zbekistonning poytaxti Toshkent”, “Qishlog‘imizning eng
45




murakkabligini, ajoyibotlarini, sirliligini anglashlariga, tabiat inson turmush tarzi qulayliklarining garovi ekanligini tushunib yetishlariga shu sababdan tabiatni muhofaza qilishni idrok qilishlariga yordamlashadilar. Shuni unutmaslik lozim- ki, tabiatdagi hamma narsa, voqea-hodisalar bolalar uchun qiziqarli va sirli topishmoqday tuyuladi. Ular bu jumboqlar sirini bilishga, sabablarini anglashga harakat qiladilar. Bola dastlabki tizimli ta’limni maktabgacha ta’lim muassasasida oladi. Binobarin, uning sog‘lom, har tomonlama barkamol bo‘lib shakllanishi bevosita tarbiyachi faoliyati bilan uzviy bogdiqdir.
Har bir maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuv- chilari insonparvarlik va vatanparvarlik qoidalariga rioya qilgan holda, bu faoliyat insonni har tomonlama himoya qilishga, uni ulugdashga, milliy g‘ururlanishga qaratilishi lozim. Asl vatanparvar unvonini olish uchim insonga juda katta mas'uliyatli ma’naviy-axloqiy vazifalar yuklanadi. Nima va qanday hodisa bodishidan qat'iy nazar, tug‘ilib o‘sgan qishlog‘ini, shaharini, boshqacha aytganda, kindik qoni tom- gan zamin - Vatanini tark etmaydi. Bunday insonlar asl vatanparvarlar deyiladi.
Zero, faxrlanish haqiqatdan ham yaxshi xulqlar va oliy fe'llarda oldin ketish, ilm-u hikmatni egallash va imkoniyat boricha mavjud nopokliklardan tozalanishdir. Kimda shunday sifatlar topilsa, hukm uning foydasiga va kimda bular yetish- masa, hukm uning zarariga bodadi. Zotan, Vatanni sevish, xalqni hurmat qilish faxrlanish yoxud ulardan g‘ururlanish belgisi bo‘lib, bu yaxshi xulq va yaxshi fazilatdir. Kimki millatning madaniyati tarixidan, ajdodlari qoldirgan barcha meroslardan, hamma sohadagi an’analaridan faxrlana bilsa,
44




Xalqimizning ko‘p asrlik an’analari, qadriyatlari, mif, afsona va dostonlarida, bizning milliyligimizni aks ettiruvchi, muqaddas xilqatlar ko‘rinishida asrdan asrga o‘tib xalqimiz hayotida o‘z qimmatini saqlab kelmoqda. 0‘zbek xalqining milliy g‘urur umuminsoniy qadriyatlar katta bir jarayoni tashkil etadi. Bizning milliy xususiyatlarimiz umuminsoniy qadriyatlar bilan bogdanib ketgan. Asrlar davomida xalqimiz umumbashariy, umuminsoniy qadriyatlar takomilligi ulkan hissa qo‘shgan turli millat vakillariga hurmat, ular bilan bahamjihat yashash, diniy bag‘ri kenglik, dunyoviy bilimlarga intilish o‘zga xalqlaming ilg‘or tajribalari va madaniyatini o‘rganish kabi xususiyatlar ham xalqimizda azaldan mujas- samdir.
Xuddi shunday milliy tabiatimizga xos bodgan mehr- oqibat, muruvvat, andisha, or- nomus, sharmu-hayo, ibo-iffat, betakror fazilatlar va xalqimizni ko‘p jihatdan ajratib turadi- gan bagdikenglik, mehmon do‘stlik oq ko‘ngillik xususiyat- lari ham xalqimiz tomiriga singib ketgan bugungi kunda farzandlarimizni komil inson qilib tarbiyalashda ushbu masalalami tarbiya mazmunining bosh g‘oyalaridan biri qilib qo‘yish lozimdir.
Shu bilan birga diniy qadriyatlarimiz ham mnhim ahamiyat kasb etadi. Biz hammamiz. “Alhamdulilloh, musul- mon”, deb e’tiqodimizni e’tirof etamiz. Olloh barchamizning qalbimizda, yuragimizda, yaratganni doim yod etamiz, undan madad sodaymiz, binobarin islom dini hayotimizning tub zamiriga chuqur singib ketgani inkor etib bodmaydigan haqiqat. Shunday ekan farzandlarimizni muqaddas dinimiz- ning mohiyati, uning insonparvarlik g‘oyalari, dinga sogdom munosabat masalalarini ular ongiga singdirishimiz zarur
37




masalalardan biridir. Shu tariqa farzandlar tarbiyasidagi birin- chi maqsadimiz - bu xalqimizning qadimiy va boy tariximiz, yuksak madaniyatimiz va urf-odat, qadriyatlarimizga asosan mintalitetimiz asosida hayotga moslashishi, komil inson tarbiyasidagi buyuk maqsaddir. Bu insonga ibratli xulosalar beribgina qolmasdan, ba’zan achchiq saboqlarni ham tan olishga undaydi. Ushbu qadriyatlar milliy xususiyatlami o‘zlashtirishi tavsiya etish mnmkin:

• 
  xalqimiz hayotida qadim-qadimdan jamoa bo‘lib yashash ruhining ustunligi;
  
• 
  jamoa timsoli bo‘lgan oila, mahalla, el-yurt tushunchalarining muqaddasligi;
  
• 
  ota-ona, mahalla-ko‘y, umuman jamoatga yuksak hurmat e’tibor;
  
• 
  millatning o‘lmas ruhi bo‘lgan ona tiliga muhabbat;
  
• 
  kattaga hurmat, go‘zallik va nafosat;
  
• 
  sabr-bardosh va mehnatsevarlik, halollik, mehr oqibat kabi masalalar ta’limning mazmuni bo‘lishi davr talabidir. Bugun biz ko‘pdan ko‘p masalalar ustida bosh qotirayapmiz. Jamiyatimiz rivoji uchun o‘z hissamizni boricha qo‘shishga harakat qilmoqdamiz. Bulaming hammasi kelajak avlod far- zandlarimiz baxti saodati uchun. Albatta, shu o‘rinda ulg‘aya- yotgan yosh avlodni to‘la qonli qabul qilishga tayyorlashimiz ham kerakdir.
  

0‘zbek xalqi o‘ziga xos milliy urf-odat, an’analari, jasur, qahramon farzandlari, ilm-fan va san’at, davlat va jamoaning buyuk namoyandalari, ona-Vatani bilan faxrlanadi. Zero, o‘tmishda bu buyuk ajdodlarimiz ko‘rsatgan qahramon- lik, fidoyilik maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiya- lanuvchilarida milliy g‘umr tuyg‘usining shakllanishi va
38




hal etishda ulaming tarbiyasiga, tavsifiga xos milliy muhit yaratish va yuqoridagi barcha omillarga tayanish lozim. Chunki tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyatining samara- dorligini oshiruvchi, ulaming talab va ehtiyojlarini qondi- ruvchi muhit zarurdir.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy muhitning o‘ziga xos mazmunga ega bodishi davr taqozosidir. Bu mazmun zamirida bolalarda milliy g‘umrni shakllantirish yotadi: umuminsoniy va milliy qadriyatlar; urf-odat va an’ana- lar, xalq donishmandligi durdonalari negizini tashkil etgan sharqona tarbiyaning asosiy sifatlari; insonparvarlik, mehnat- sevarlik, vatanparvarlik, mehr-oqibat, ota-onaga hurmat, saxovat, iymon-e’tiqod va shu kabilar.
Hozirgi kunda matbuot va ommaviy axborot vositalari, kino, teatr repertuarlari milliy mazmunda tashkil etilmoqda, boyib bormoqda. Ulaming butun faoliyati jamiyatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-madaniy o‘zgarishlami insonlar ko‘z o‘ngida gavdalantirish, milliy xarakterni shakllantirish, ma’naviyatimiz sarchashmalaridan bahramand etish, g‘urur- lanishimizga asos bodgan milliy urf-odatlarimiz, an’anala- rimiz, tarixiy meros va asarlarimiz, tilimizni, qadriyatlarimizni qaytadan tiklashga, ularga nisbatan mehr-muhabbatni shakl- lantirishga erishishga qaratilgan. Maktabgacha tadim muas- sasalari tarbiyalanuvchilarida milliy g‘urumi shakllantirish asosida olib borilgan tadqiqot-tajriba ishlarida, suhbatlar, og‘zaki savol-javoblar orqali malum boddiki, bolalar tadbir- lar, axloqiy, ma’naviy, tarixiy, milliy qadriyatlar, ertaklar, rivoyatlarga doir materiallarni qiziqib tinglashar, tomosha qilishar ekan.
Tarbiyachilar bolalarga insonni o‘rab olgan olamning
43




Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘uni shakllantirish uchun bu jarayonning samara- dorligini ta’minlovchi pedagogik-psixologik omillami aniqlab olish taqozo etiladi.