76 prn Rashidova Rano

3.1. Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida
milliy tuyg‘ularni shakllantirishda tadbirlar
texnologiyasi
Mustaqillik davridagi islohotlaming birinchi bosqi- chida butun xalqni, asosan, yosh avlodni ma’naviy-axloqiy jihatdan yetuk insonlar qilib tarbiyalashda ko‘zda tutilgan maqsadlarga erishildi. Bu davrda yosh avlod milliy qadriyat- lar va an’analaming tub mohiyatini bilishdi. 0‘tmishda ajdodlarimizning jahon fani ravnaqiga qo‘shgan buyuk ta’li- moti bilan yaqindan tanishdi. Boshqacha aytganda, yosh avlod o‘zligini angladi.
Darhaqiqat, maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim- tarbiya ravnaqi, bolalarning milliy g‘umrini tarbiyalash va yuksaltirish singari ijtimoiy-pedagogik vazifalarni amalga oshirishda kuchli ijtimoiy siyosat yaratib bergan imkoniyatlar salmog‘i katta bo‘lib, bunda tarbiyaviy ishlar yuqoridagi masalani sifatli hal qilishga yo ‘naltirildi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalanuvchi bolalarning milliy tuyg‘ularini shakllantirish, tarbiyalash va takomillashtirish jarayonlarini puxta tahlil qilish, shu muhim muammoni hal etish maqsadida o‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatdiki, bolalarda e’tiqod, vatanparvarlik, xalqparvarlik, mardlik, jasurlik, milliy tafakkur, metin iroda, kuchli xotira va milliy tuyg‘ular orqali vujudga keladigan milliy g‘urumi tarbiyalashda milliy qadriyat va an’analar, urf-odat va udum-


56




larini minordek tutishgan. Shunday ekan, bugungi maktab­gacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari bobolari merosiga sodiq qolib, ular yaratgan odob-axloq me’yorlariga sodiq boMishi lozim. G‘ururli bo‘lish, birinchi navbatda, xalq manfaatini yoqlash, elga foyda keltirish.
Xalqimiz o‘z hayoti, turmush tarzida eng olijanob g‘oyalami mujassam etgan odob-axloq qoidalariga, ma’naviy qadriyatlarga tayanib kelgan. Shunday ilg‘or g‘oyalar tufayli elimizda adolat, rostgo‘ylik, halollik, pokizalik, birovning haqqiga xiyonat qilmaslik, nogironlarga mehrli bo‘lish, odamiylik, qardoshlik, vatanparvarlik, shirinsuxanlik va boshqa insoniy fazilatlar rivoj topgan.
0‘zbek xalqining g‘ururini ifodalovchi bir qancha urf- odatlar, rasm-rusumlar, marosimlar, udumlar, an’analar mavjud. Jumladan, o‘zbek xonadonlarida ota nomi mag‘rur va ulug‘ shaxs sifatida e’tirof etiladi. Ayniqsa, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari, ya’ni farzandlarimiz- ning o‘z yurtiga mehr-muhabbatli boriishi, uning mustaqil- ligini mustahkamlashi, Vatanimiz shon-shuhratini dunyo miqyosiga olib chiqish mhida tarbiyalash pedagoglar, ota-ona va har birimizning muqaddas burchimizdir. В unday ezgu maqsadlami bajarishda har bir O‘zbekiston fuqarosi g‘urur va iftixor bilan yashaydi va uning me’yoriga amal qiladi.
Har bir xalqning ijtimoiy-madaniy hayotida azaliy an’ana, urf-odatlar alohida o‘rin tutadi. Ular kishilar turmush tarzining o‘ziga xos hodisasi sifatida namoyon boriadi. “An’ana”, “odat”, “marosim” bevosita “bayram” tushunchasi bilan bogriiq.
“An’ana” - tarixiy taraqqiyot jarayonida va ijtimoiy ehtiyojlar orasida vujudga keladigan, avloddan-avlodga meros
25




bo‘lib o‘tadigan, kishilar ma’naviy hayotiga ta’sir ko‘rsatadi- gan madaniy hodisadir. An’ana o‘ziga xos ijtimoiy hodisa majmuasi hisoblanadi. Xalq an’analari - uzoq taraqqiyot jarayonida etnoslaming ijtimoiy-ma’naviy ehtiyojlari asosida vujudga kelib, ulaming aqliy-ijodiy faoliyati asosida, atrof- muhit, tabiat, mehnat jarayoniga bog‘liq holda avloddan- avlodga o‘tib, taraqqiy etgan va asrlararo ajdodlar fikri, orzu- o‘ylari, tajribalari, yutuqlari va boshqa qadriyatlarini mujas- samlashtirgan bebaho ijtimoiy-madaniy merosga aylangan.
Urf-odat kishilarning turmushiga singib ketgan, ma’lum muddatda takrorlanib turuvchi xatti-harakat, ko‘pchilik tomonidan qabul qilingan xulq-atvor qoidalari ko‘nikmasidir. Masalan: kichiklarning kattalarga salom berishi, uy-hovlini tartibga keltirish, mehmonlarga alohida hurmat ko‘rsatish, bayram arafasida keksa-qariyalar, kasal, ojiz, qiynalgan kishilar holidan xabar olish, qo‘ni-qo‘shnilami biror ishiga yordam berish, hasharga borish kabilar o‘zbek xalqiga xos yaxshi odatlar hisoblanadi.
Urf-odat degan tushuncha psixologiyada ham mavjud bo‘lib, u ma’lum sharoit ta’sirida vujudga kelib, kishining fe’ 1-atvorida mustahkamlanib qolgan va keyinchalik o‘z- o‘zidan beixtiyor bajariladigan harakat ma’nosini bildi- radi.
An’ana ijtimoiy hayot, mehnat, madaniyatining barcha sohalariga xos hodisa sifatida juda keng doirani qamrab oladi. Urf-odat esa muayyan bir kishining turmush tarzi xatti- harakati, xulq-atvori, muloqoti va oilaviy munosabatlarida namoyon bo‘ladi.
Marosim - inson hayotidagi muhim voqyealami nishon- lashga qaratilgan, rasmiy va mhiy ko‘tarinkilik vaziyatida
26




olish, ta’lim-tarbiya, targ‘ibot va tashviqotning samarali usul va metodlaridan oqilona foydalanish taqozo etiladi.
Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ulami tarbiyalashda ta’lim-tarbiya muassasalari, jismoniy tarbiya va sport, oila muhim o‘rin tutadi.
Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ulami shakllantirish asosida ulami ijtimoiy hayotga, oilaviy turmushga jamiyatning faol ishtirokchisi va mustaqil- likni, huquqiy fuqarolik asosidagi demokratik jamiyatni mustahkamlash hamda rivojlantirishga xizmat qiladigan barkamol inson qilib yetishtirish birinchi navbatdagi vazifadir.
Ona yurtiga, shahriga, qishlog‘iga bo‘lgan muhabbat dastlabki vatanparvarlik hislarini uyg‘otishga asos bo‘ladi. Bolalarni tanishtirish uchun yurtimizning hamma yerida diqqatga sazovor joylari bor. Hamma oilalarda umumxalq bayramlari bo‘lgan navro‘z, hayit va boshqa kunlar keng bayram qilinadi.
Bolalar ham bu bayramlarda qatnashadilar. Maktab­gacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilariga har bir bay­ram va tantananing ahamiyati ularning yoshlariga mos holda tushuntiriladi. Bu yerda tarbiyachining eng muhim vazifasi - bolalarning hissiyotlariga ta'sir etib, ularda o‘z xalqidan, uning qadriyatlaridan g‘umrlanish hissini uyg‘otish, mehnat- sevar odamlarga hurmat tuyg‘usini tarbiyalashga o‘rgatishdir.
Monografiya maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ulami shakllantirish haqida bo‘lib bunda maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiya­lanuvchilarida milliy tuyg‘ularni shakllantirish vositalari, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy tuyg‘ularni shakllantirishning shakl va metodlari keng yoritib o‘tilgan.


55




So‘rovnoma - suhbat: Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari bilan mashg‘ulotda, milliy g‘urur, vatan- parvarlik mavzularida suhbatlar tashkil qilish, tarbiyalanuvchi bilan tarbiyachi o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlab, ular- ning erkin, mustaqil fikrlash jarayoniga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Mustaqil tafakkumi tarbiyalash bo‘yicha: “Vatanpar- varlik o‘z oMkasini o‘rganish”, “Mustaqil vatanim, seni kuylayman”, Yosh avlodni O‘zbekiston madhiyasi, gerbi, bayrog‘i, “Konstitutsiyasiga sadoqat ruhida tarbiyalash”, “Ona Vatanga - mustaqil O‘zbekistonga sodiq bo‘lish”.