7 Тема: yunesko sho`lkeminiń Balalar huquqların qorģaw haqqındaģı Konvensiyasi

Mektepke shekemgi bilimlendiriw mekemelerinde balalarǵa huquqıy tárbiya beriwdi shólkemlestiriwde «Balalar huquqları haqqınjaǵı Konvensiya»dan paydalanıwdıń áhmiyeti.
Biziń elimiz óz perzentleriniń juwapkershiligin sezetuǵın múnásip puqaralar bolıp ósiwi hám olardı jámiyettiń jetiskenligine óz úleslerin qosıwına úlken úmit baylaǵan. Ózin shaxs sıpatında tolıq túsiniw, ádep-ikramlılıq normalarına boysınıw, óziniń huquqların biliw hám is-háreketlerin durıs bahalay alıw, ózin hám úlkenlerdi, teńleslerin húrmet etiwi, óziniń qádir-qımbatın biliwi mádeniy hám dástúriy, milliy qádiriyatlarǵa bolǵan maqtanıshı, húrmetin, qızıǵıwshılıq sezimlerin tárbiyalaw wazıypaları mektepke shekemgi jastan baslanadı.
Mektepke shekemgi jastaǵı balalarǵa huquqıy tárbiya beriw processinde Ózbekstan Respublika Konstituciyasında belgilep berilgen Nızam ústinligin támiyinlew, shaxs, jámiyet hám mámleket mápleriniń ústinligi, huquqıy demokratiyalıq mámleketti qurıwda jaslardı Nızamǵa boysınıw hám húrmet ruwhında tárbiyalaw. olardıń huquqıy bilimi, mádeniyatı hám sanası qáliplestirilip barıladı.
Bárshege málim, jer júzindegi barlıq rawajlanǵan mámleketler jaslardı jámiyet hám mámleket ómirinde belsene qatnasıwı ushın barlıq imkaniyatlardıń hámmesine iye bolıp barıwı, ómirdiń zárúr sheshimlerine say juwapkershilik sezimlerin oyatqan halda olardı óz moynına alıwǵa tayar bolıwı kerek.
«Balalar huquqları haqqındaǵı Konvensiya»nı úyreniw-tiykarınan áne usı máselelerdi sheshiwdegi eń zárúr hám tuwrı jol bolıp esaplanadı.
«Balalar huquqları haqqındaǵı Konvensiya»-bul pútkil dún’ya júzi balalarına say bolǵan huquq tuwralı BMShniń bitimidir.
Konvensiya-balalar rawajlanıwınıń hár túrli dáwirlerinde balalardıń erkinlikleri bar bolǵan processlerdi anıqlaydı.
Konvensiya tómendegi principlerge tiykarlanadı:
1. Jasaw huquqı-bunda bala talapların qanaatlandırıw hám ómirdegi huquqların ózinde jámlew sıyaqlı tiykarǵı shártlerdi hám de medicinalıq xızmetten paydalanıw, awqatlanıw, baspanaǵa iye bolıw sıyaqlı ádalatlı ómirlik normalar bolıp esaplanadı.
2. Rawajlanıw huquqı-balalardıń óz qábiletlerin keńirek rawajlandırıwǵa erisiw ushın zárúr bolıp tabıladı. Yaǵnıy bilim alıw, oyınaw, dem alıw, mádeniy jumıslar, maǵlıwmat alıw hám hújdan erkinligi nızamları bolıp esaplanadı.
3. Balalardı zorlıq hám jkspluataciyadan qorǵalǵan bolıwı shárt. Bunda qashıp júrgen balalar máselesindegi mashqalalarǵa; -ádillik sistemasındaǵı zorlıqlar hám qıynawlarǵa: -balalardı qurallıq kúshlerge tartıw; -balalar miyneti; -eresek jasındaǵı balalardı seksual ekspluatciya qılıw; -óspirimlerdiń náshebentlik zatlardı qabıl etiw mashqalasına ayrıqsha itibar qaratıw.
4. Qatnasıw huquqı: balanı jámiyet hám mámleket ómirinde belsene qatnasıwına tartıw. Bunda balalardıń ómirine baylanıslı bolǵan mashqalalar boyınsha dúnya júzlik anjumanlarda hám keshelerde qatnasıw huquqı hám óz pikirlerin bildiriwdegi huquqların támiyinleydi.
Birlesken Milletler Shólkeminiń Bas Assambleyası 1948-jılda «Insan huquqları haqqındaǵı ulıwma milliy Dekalaraciya»nı qabıl etti. Bunda balalar huquqları da óz kórinisin tabadı hám kóp ótpey bul huquqlar xalıqaralıq shártnamada kórsetiliwi kerekligi belgilenedi. 1959-jılda BMSh tárepinen «Bala huquqları Dekalaraciyası» qabıl etildi. Bul hújjettiń payda bolıw tarıyxı uzaq jıllardı óz ishine aladı.
«Bala huquqları Dekalaraciyası» boyınsha tiykarǵı sáneler:
1923-jıl-Birinshi «Bala huquqları Dekalaraciyası» qabıl etildi.
1924-jıl-»Bala huquqları Jeneva Dekalaraciyası» milletler awqamı tárepinen qabıl etildi.
1948-jıl BMSh Bas Assambleyası «Insan huquqları haqqındaǵı ulıwma milliy Deklaraciya»nı qabıl etti.
1978-jıl-Polsha húkimeti «Bala huquqları haqqındaǵı Konvensiya»nıń jańa joybarın islep shıqtı hám BMShnıń insan huquqları boyınsha komissiyasına úyrenip shıǵıw ushın usınıs etedi.
1979-jıl Xalıqaralıq balalar jılında «Bala huquqları haqqında Konvensiya»nıń tekstin islep shıǵıw ushın muwapıqlastırılǵan isshit opar dúziledi. 10 jıl dawamında bul topar izbe-izlik penen pikir hám usınıslar ústinde jumıs alıp bardı.
1989-jıl 20-noyabrde BMShniń Bas Assambleyası tárepinen «Bala huquqları haqqında Konvensiya» qabıl etildi.
1990-jıl 2-sentyabrde-Konvensiya xalıqaralıq nızam sıpatında kúshke kirdi.
Deklaraciyanıń ruwhın saqlap qalǵan usı «Bala huquqları haqqındaǵı Konvensiya» aqırǵı 30-jıl ishinde kelip shıqqan zamanagóy mashqalalardı: yaǵnıy.
Dógerek-átiraptı qorǵaw;
Náshebentlik zatlardan saqlanıw;
Hár túrli balalar zorlıqlarınıń aldın alıw sıyaqlı mashqalalardı kórsetip bardı.
Ózbekstan Respbulikası 1992-jılı BMShǵa boldı hám «Bala huquqları haqqında Konvensiya» boyınsha xalqaralıq shártama dúzdi.
Mektepke shekemgi bilimlendiriw sistemasında Konvensiya haqqında túsinik hám bilim beriw beriw dáslepki qádem bolıp esaplanıp, ol balalarda ádep-ikramlılıq normalarına boysınıwǵa kepillik berip ǵana qoymastan, al onı nızamǵa say túrde háreket etiwge úyretedi. Tálim-tárbiya processinde «Konvensiya»dan paydalanıwda tárbiyashı tárepinen tómendegi jumıslar ámelge asırıladı.
1. Bala huquqların úyreniw-ondaǵı mashqalalar boyınsha maǵlıwmatlardı tańlaw, olardı úyreniw, analiz qılıw;
2. Topalanǵan materiallarǵa itibardı qaratıw-unamlı jolları menen tanısıw, huquqıy mashqalalardı insan tárepinen qabıl etiliw sezimin qáliplestiriw, hayrixoxlik sezimin tárbiyalaw, shınıǵıwlarǵa qızıǵıwshılıǵın rawajlandırıw;
3. Balalardıń ómirinde júz beretuǵın processlerde qatnasıw arqalı, kishi mashqalalardan global mashqalalardıń kelip shıǵıw hám dúnyada ádalat, konstruktivlik ózgerislerdiń ornalıwı ushın islenip atırǵan jumıslarda qatnasıp atırǵanın seziw;
Bul processte balalar insan huquqları-olardan uzaqtaǵı qanday da bir adamlardıń huquqları bolǵan turaqlı túsinik emes, al ózleri jasap turǵan belgili bir ortalıqqa tiyisli ekenligin túsinedi.
«Bala huquqları haqqındaǵı Konvensiya»nıń tiykarǵı wazıypaları.
-jer júzinde erkinlik, ádalat hám tınıshlıqtıń tiykarı-teń huquqlılıq, jámiyet aǵzalarınıń ózine say bolǵan qádir-qımbatın támiyinlewde óz kórinisin tabadı;
-insanniń tiykarǵı huquqlarına, insan shaxsınıń ózligi hám qádir-qımbatına bolǵan isenimlerin tastıyıqlaydı;
-hár bir insanniń, kelip shıǵıw, jınsı, denesiniń reńi, dini, siyasıy hám basqa tárepleri, milliy yamasa sociallıq kelip shıǵıwı, materiallıq jaǵdayı, ahwalı, tuwılı hám basqa da jaǵdayları menen baylanıslı belgilerine qaray hám qanday xalatlarınan qatiy názer óz huquq hám erkinliklerine iye ekenligin tastıyıqlaydı;
-hár bir balanıń salamatlıǵı hám hár tárepleme jetilisiwi ushın ol shańaraq ǵamxorlıǵında, baxıt, mehir-muxabbat hám aqıldı túsiniw jaǵdaylarında ósiwi kerekligin támiyinleydi;
-balanı jámiyette erkin ómir súriwge, mustaqıl jámiyetke tolıq tayarlanıwdı, olardıń jarqın keleshegi máselelerine itibar qaratadı;
-arnawlı tárbiyaǵa mútáj bolǵan balalarǵa tuwılıwına shekemgi hám tuwılǵannan keyingi múnásip dárejede ǵamxorlıq qıladı;
-balanı qorǵalıwı hám jaqsı rawajlanıwı ushın shárt-shárayatlar jaratadı;
-balalardıń tárizin, shárayatların jaqsılaw ushın zárúr bolǵan is-ilajlardı ámelge asırıw Konvensiyanıń tiykarǵı mazmun-mánisinen ibarat bolıp esaplanadı.
Konvensiyada balalardıń huquq hám wazıypaları tómendegishe kórsetilgen:
-»18 jasqa tolmaǵan hár bir insan bala bolıp esaplanadı. Barlıq huquqlar balalarǵa tiyisli. Balalar diskriminaciyanıń barlıq formalarınan qorǵalǵan bolıwı shárt»-delinedi. Bunda óspirimlik jası 18 jas dep belgileniwi atap ótiledi.
-Hár bir bala ushın názerde tutılǵan barlıq huquqlardı, hesh qanday kemsitiwlersiz, jınsı, kelip shıǵıwı, terisiniń reńi, tili, dini hám basqa táreplerin, milliy, etnikalıq yamasa sociallıq kelip shıǵıwı, materiallıq jaǵdayı, balanıń den-sawlıǵı hám tuwılıwı, onıń ata-anası yamasa huquqıy qáwenderligi yamasa qanday bir basqa jaǵdaylardan qatiy názer húrmet etedi hám sol huquqlardı támiyinlep beredi.
Qatnasıwshı mámleketler bala, onıń ata-anası, nızamlı qáwenderligi, basqa shańaraq aǵzalarınıń kóz-qarasları yamasa dárejeleri óz kórinisin tabatuǵın maqom, jumısı menen kemsitiw hám jazalawdıń barlıq formalarınan balanıń qorǵalıwın támiyinlew ushın zárúr is-ilajlardı kóredi.
3-statiya-balalardıń barlıq barlıq is-hárektelerinde balanıń mápleri jaqsı támiyinleniwine birinshi gezekte itibar qaratılıwı. Balanıń tınıshlıǵı ushın zárúr bolıp esaplanǵan qorǵanıw hám ǵamxorlıq penen támiyinlew, ata-anası yamasa qáwenderine, olardıń huquq hám erkinliklerin itibarǵa alıwı, nızam hám mamuriy is-ilajların kóredi. Balalarǵa ǵamxorlıq kórsetiw, olardı qorǵaw ushın juwapker dep tabılǵan mámleket organları tárepinen belgilep qoyılǵan normalarına, tiykarınan qáwipsizlik hám den-sawlıqtı saqlaw talaplarına juwap beredi.
4-statiya-ekonomikalıq, sociallıq mádeniy huquqları imkaniyatlarınan paydalanıw.
5-statiya-Mámleket ata-analar huquqı hám wazıypaların húrmet etiwi hám olardıń balalarıfnıń rawajlanıw qábiletlerine qaray qadaǵalawın támiyinlew kerek.
6-statiya-Hár bir bala jasaw huquqına iye hám mámleket balanıń rawajlanıwı hám de jasawın támiyinlewge májbúr.
7-statiya-Bala tuwılǵannan baslap mámleket tárepinen dizimge alınadı hám tuwılǵan minutlarınan baslap sim qoyıladı. Onıń puqaralıqqa iye bolıwı, mámlekettiń ǵamxorlıǵınan paydalanıw huquqların alıwǵa haqlı bolıp esaplanadı. Mámleket bunday huquqlardı óziniń milliy nızamshılıqlarına muwapıq ámelge asıradı. Hár bir bala óziniń ismine, milletine iye bolıwı hám de óz ata-anasın biliwi hám ataqlıq huquqlarına iye. Balanıń tuwılǵanlıǵı haqqındaǵı guwalıq bala shaxsın tastıyıqlawshı hújjet bolıp esaplanadı.
8-statiya-Balanıń individuallıǵı, tiykarınan puqaralıqtı, ism hám shańaraqtaǵı baylanıslardan nızamǵa qayshı shetletilgen bolsa, mámleket balanı óz qaramaǵına alıwı hám zárúr bolsa onıń shaxsın anıqlap beriwi de shárt. Bul balanıń ismin, milletin, shańaraqtaǵı baylanısın tiklewdi óz ishine aladı.
9-statiya-mámleket balanıń óz ata-analardıń qálewlerine qarsı shıǵıp ayrılıp qalmawın támiyinleydi. Ata-ananıń birewinen yamasa hár ekewinen de ayrılǵan balanıń, olar menen turaqlı túrde jeke múnásiybetler yamasa tuwrıdan-tuwrı baylanıslar baylap turıw huquqın húrmet etedi. Bala ushın zıyanlı bolǵan jaǵdaylardan tısqarı da ata-ana menen jasaw huquqına iye.
10-statiya-Bala yamasa onıń ata-anası shańaraqtı birlestiriw maqsetinde basqa mámleketke kiriw yamasa onnan shıǵıw ushın bergen arzaları usı mámleket tárepinen unam túrde hám insanıylıq principleri tiykarında, tezlik penen kórip shıǵılıwı kerek. Ata-anası hár túrli ellerde jasap atırǵan bala ayrıqsha jaǵdaylardan tısqarı ata-anası menen turaqlı túrde jeke múnásiybetler, baylanıslar qılıp turıw huquqına iye bolıp esaplanadı.
11-statiya-Mámleket balalardıń nızamsız túrde kóshiriliwine hám shet elden qaytpawına gúresiw is-ilajların kóredi. Balanı shegara artında ata-analarınan biri yamasa basqa 3-shaxs tárepinen uslap turǵanı balalardı urlaǵanı ushın jaza beriwi hám olardıń aldın alıwı kerek.
12-statiya-Balaǵa tiyisli bolǵan barlıq máseleler boyınsha erkin pikir júritiwi hám bull pikirler inabatqa alınıwı shárt.
13-statiya-Balalar hár qanday shegaralardan qatiy názer olardı qızıqtırıwshı maǵlıwmatlardı alıw hám de óz kóz-qarasların aytıw huquqına iye bolıp esaplanadı. Bular, balanıń jeke huquqların hám abıroyın húrmet etiw, mámleket qáwipsizligi yamasa jámáátshilik tártibinirń, xalıqtıń den-sawlıǵı yamasa ruwhiylıǵın qorǵaw imkaniyatın jaratadı.
14-statiya-mámleket balanıń pikirlewi, hújdan hám din erkinligi huquqın húrmet qıladı. Ata-ana yamasa nızamlı qáwenderlerdiń balaǵa, onıń rawajlanıp atırǵan qábiletlerine muwapıq keletuǵın usıllar arqalı balalardıń huquqların ámelge asırıwda basshılıq etiw huquqına iye.
15-statiya-Balanıń assceaciyası hám waqıtsha ushırasıw huquqın, yaǵnıy balalar basqalar menen ushırasıw huquqına, shólkemlerden shıǵıw yamasa olardı ózleri dúziw huquqına iye bolıp esaplanadı.
16-statiya-Balalar óziniń shekem ómirine, uy-jay qáwipsizligi yamasa pochta arqalı jiberilgen nárselerdiń sırlı bolıw huquqın ámelge asırıwǵa óz basımshalıq penen yamasa nızamǵa qayshı túrde aralasıw, onıń abıroy-itibarina tuwrı kelmeytuǵın jawızlıq obekti bolıwı múmkin emes. Bala nızam jolı menen qorǵalıw huquqına iye.
17-statiya-Mámleket ǵalaba xabar qurallarınıń zárúr dárejesin atap ótedi. Bala hár túrli milliy hám xalıqaralıq materiallardan maǵlıwmatlar alıw hám materiallardı, sociallıq, ruwhıy hám tárbiyalıq jollarında paydalanıw. Sonday-aq, balanıń salamat turmıs tárizi, fizikalıq hám ruwhıy jaqtan rawajlanıwına kómeklesiwine qaratılǵan maǵlıwmatlardan paydalanıwın támiyinleydi. Unamsız tásir etiwshi materiallardan qorǵalıw huquqın beredi.
18-statiya-Balanıń tárbiyalanıwı hám rawajlanıwı ushın ata-ananıń ulıwmalıq birdey juwapkershiligi, balanıń eń jaqsı máplerinen, olar kórsetetuǵın ǵamxorlıqtıń predmeti bolıp esaplanadı. Ata-anası islep atırǵan balalar ushın mólsherlengen xızmetler hám de balanı parvarish qılatuǵın mekemelerden paydalanıw huquqı beriledi.
19-statiya-Mámleket balanıń fizikalıq hám ruwhıy zorlıqlardan, hár túrli namısına tiyiw hám, ǵamxorlıq kórsetpew yamasa biyparwalıq penen qatnasta bolıw, qopal qatnasta bolıw yamasa ata-ananıń nızamlı qáwenderligi, balaǵa ǵamxorlıq etiwshi hár qanday shaxs tárepinen ekspluataciya etiwi, tiykarınan náshebentlik zatlardı qabıllawǵa qarası zárúr nızamlar, juwapkershilik, sociallıq hám ruwhıy ilajlardı kóredi.
Mámleket hár túrli zorlıqlardıń aldın alıw hám bunnan jábir kórgenlerdi qorǵaw dástúrlerin islep shıǵıw tiyis.
20-statiya-Shańaraqlarınan hár túrli sebeplerge bola turaqlı hám waqıtsha ayrılǵan balalar ózlerine tiyisli bolǵan mádeniyatına muwapıq arnawlı máselelerdi sheshiwine, erkin túrde óz shańaraqların arnawlı túrde qorǵaw huquqına iye.
21-statiya-Balanı perzen’tlikke alıw imkaniyatına iye bolsa, bull jerde tek ǵana balanıń mápleri itibarǵa alınıwı tiyis ekenligi belgili shólkemler tárepinen qadaǵalanadı.
22-statiya-Materiallıq jaqtan jaǵdayı tómen esaplanǵan balalar yamasa jarlı statusın almaqshı bolǵan balalar qorǵanıwǵa ılayıq bolıp esaplanadı. Mámleket jarlı balalardıń ata-anasın yamasa shańaraǵınıń basqa aǵzaların islewge, óz shańaraǵı menen qosılıw ushın barlıq zárúr is-ilajlardı kóredi.
23-statiya-Aqlıy hám fizikalıq jaqtan jaqsı rawajlanbaǵan bala óziniń qádir-qımbatın támiyinley alatuǵın, ózine isenimdi payda ete alatuǵın, jámiyet ómirinde belsene qatnasın jeńilletetuǵın shárayatlarda tolıq jasaw huquqına iye bolıp esaplanadı. Ózine qaratılǵan ayrıqsha ǵamxorlıq kórsetiliwin talap etiw huquqı beriledi. Sonday-aq, oqıw, kásip iyelew tayarlıǵı, medicina, den-sawlıqtı saqlaw, miynetke tayarlıq kóriw tarawındaǵı xızmetlerden nátiyjeli paydalanıw, balanı sociallıq ómirge tartıw sıyaqlı imtiyazlardan paydalanadı.
24-statiya-Balalar eń joqarı dárejedegi úlgilerdegi medicinalıq járdem alıw huquqına iye boladı. Den-sawlıǵın saqlaw xızmetlerinen paydalanıw huquqına iye.
25-statiya-Mámleket trepinen balalardı tárbiyalavw, qorǵaw yamasa ruwhıy dawalaw maqsetinde, payda etilgen emlew mekemeleri turaqlı túrde qadaǵalanıp turıladı.
26-statiya-Balalardıń sociallıq qamsızlandırılıwına kirgizgen halda, olardı sociallıq jaqtan qorǵaw jeńilliklerinen paydalanıw huquqına iye.
27-statiya-Balalardıń ruwhıy, mádeniy, fizikalıq, aqlıy rawajlanıwına say keletuǵın jasaw dárejelerine, turmıs túsinigine iye bolıw huquqına iye. Ata-ana zárúrli bolǵan turmıs shárayatların támiyinlewde juwapkershiligin seziwi kerek. Bunday juwapkershilikti ámelge asırıwda mámleket kepil bolıwı shárt.
28-statiya-Balalar maǵlıwmat alıw huquqına iye. Dasláepki ulıwmalıq maǵlıwmat biypul hám májbúriy bolıwı kerek. hár bir bala ushın orta maǵlıwmatlı bolıw imkaniyatı jaratılǵan bolıwı shárt. Joqarı maǵlıwmatlı bolıw huquqına hámme óziniń qábiletlerine qaray iye boladı. Mektep tártip-intizami huquq hám balalardıń qádir-qımbatın esapqa alǵan halda támiyinleniwi zárúr delinedi.
29-statiya-Maǵlıwmat alıw huquqı ballada ruwhıy hám sociallıq qábiletlerin, onıń fizikalıq hám ruwhıy qábileti ósiwi kerek. Balalarǵa jámiyettiń ruwhıy huquqıy aǵzaları sıpatında ózi hám basqalardıń mádeniyatın húrmet etetuǵın shaxs dárejesinde tárbiyalawı kerek.
30-statiya-Eger balalar mayda millet wákillerine baylanıslı bolsa, óziniń mádeniyatı, óziniń dini hám óziniń tili menen jasaw huquqına iye.
31-statiya-Balalar dem alıw, oynaw, mádeniy hám kórkemlik keshelerde qatnasıw huquqına iye.
32-statiya-Balalardıń rawajlanıwı, maǵlıwmat alıwı, den-sawlıǵı ushın qáwipli bolǵan jumıslarǵa qatnasıwdan, morallıq jaqtan kemsitiliwinen qorǵanıw huquqına iye.
33-statiya-Balalar náshebentlik zatlardı qabıl etiwden, sonday-aq, náshebentlik zatlardı islep shıǵarıw jumıslarına tartılıwdan qorǵanıw huquqına iye.
34-statiya-Balalar pornografiyalıq, foxishabozlik hám de soǵan uqsas zorlıq hám seksuallıq ekspluataciyalardan qorǵanan bolıwı shárt.
35-statiya-Mámleket balalardı urlap satıwdıń aldı alınıwı tiyis bolǵan barlıq imkaniyatlardıń is-ilajların qabıl etiwi zárúr.
36-statiya-Mámleket balanı, onıń tınısh jasawına tiyisli bolǵan hár qanday zıyan jetkiziletuǵın nárselerden qorǵaydı.
37-statiya-hár qanday bala qıynaw, qopal múnásiybette bolıw, nızamsız esapqa alıw yamasa azatlıqtan sheklewlerden qorǵanıwı shárt.
38-statiya-15 jastan ishi bolǵan balalar qurallı kelispewshiliklerde úzliksiz qatnasıwı múmkin emes. Qurallı kelispewshiliklerge tiyisli bolǵan balalar arnawlı túrde qorǵaladı hám qáwenderlikke alıwǵa ılayıq bolıp esaplanadı.
39-statiya-Qurallı kelispewshiliklerdi, hár túrli qıynawlardı, zorlıqtı basınan keshirgen balalar emleniwi ushın kerek emlew hám sociallıq rentegraciyaların aladı.
40-statiya-Nızamdı buzǵan balalar olardaǵı shın insanıylıq páziyletlerdi názerde tutıwshı hám qorǵalıwshı hár qanday yuridikalıq hám basqa da imtiyazlardan tolıq paydalanıw huquqına iye. Olarǵa jámiyet ushın paydalı insan bolıp jetilisiwine kómek beredi.
Balalar huquqların támiyinlew pútkil jámiyettiń wazıypası esaplanadı. Bala huquqların támiyinlew, olardıń hár tárepleme salamat hám qáwipsiz keleshegin támiyinlew maqsetinde puqaralardı birgelikte islesiwge tartıw. balalar úlkenlerdi, tárbiyashı hám oqıtıwshılardan alatuǵın bilim hám maǵlıwmatları arqalı óz huquqları haqqındaǵı túsinikke iye boladı. Huquqıy normalarǵa tiykarlanǵan juwapkershilik tárbiyalanadı. Mektepke shekemgi jastaǵı balalardı «Balalar huquqları haqqındaǵı Konvensiya» menen tanıstırıw úzliksiz Ózbekstan Respublikası Konstituciyası, «Shańaraq kodeksi»nde kórsetilgen wazıypalardı úzliksiz túrde birgelikte úyreniw imkaniyatı jaratıladı.