7-mаvzu. Xonliklar va mustamlakachilik davri o’zbek xalqi madaniyati

• “Gumanitar fanlar” kafedrasi

• 1-3-mаvzu. ФАЛСАФА предмети,
• мазмуни ва жамиятдаги роли
• Омонов Бахтиёр, с.ф.д.. проф.

• РЕЖА

• 1.Фалсафа объекти, предмети

• 2.Фалсафа тарихи

• 3.Фалсафанинг жамиятда тутган ўрни

• 1.ФАЛСАФА, философия - инсоннинг дунёда тутган ўрни ва дунёқарашининг яхлит тизимини ифодаловчи маънавий фаолият шакли. Маъноси: Донишмандлик
•  2.Юнонча philosophia сўзи арабчага «фалсафа» бўлиб ўтганлиги, араблар бу фанни «ҳикма» деб аташи, русчага «философия» тарзида ўтганлигини тасдиқлайди.
•  3.Фалсафа энг қадимги таълимотчилари фикрича, «ҳақиқатга муҳаббат», «ҳақиқатни севиш» маъносини билдиради.

• 4.Фалсафанинг таркибий қисмлари:
• билиш назарияси (гносеология), 
• метафизика (онтология, космология, фалсафий антропология, мавжудлик Фалсафаси, теология), мантик, этика, эстетика, ҳуқуқ Ф. си, натурфалсафа, фан Фалсафаси, тарих ва маданият Ф. си, сиёсат Ф. си, дин Ф. си, психология.
• Ҳозирги замон Ф. сида тиббиёт, тилшунослик, мусика, кибернетика ва б. аник фанларнинг умумметодологик жиҳатларини ўрганувчи Фалсафа йўналишлари бор.
•  
•  

• 5.Фалсафа тарихи - инсон тафаккури таракқиёти тарихидир. Фалсафа тарихига оид адабиётларда инсоният тарихида хитой Ф. си, ҳинд Ф. си, Европа Ф. си ажратиб кўрсатилади.
• 6.Илк фалсафий таълимотлар қадимги Ҳиндистон, Хитой, Марказий Осиё ва Юнонистонда пайдо бўлган, кейин Ғарб мамлакатларига ёйилган.
• Қад. Ҳиндистондаги фалсафий мактаблар 2 турга бўлинади: А) ведалар келиб чиққан ва уларга суянувчи мактаблар (веданта, йога, вайшешика, ньяя, санкхья), Б)иккинчиси ведаларни рад этувчи мактаблар (жайнизм, буддизм, локоята) хисобланади.

• Қад. Хитойдаги дастлабки фалсафий таълимотлар мил. ав. 7-асрда вужудга келган. У Қад. Хитой ёзма манбаларида учраб, уларга «Қўшиқлар китоби», «Баҳор ва куз» каби қад. ёдгорликлар ва Конфуцийнинг Афоризм»лари, даосизмни киритиш мумкин. Конфуций инсонпарварлик ғояларини олға сурди. Фалсафий қарашларида тарбия масалаларига катта эътибор қаратган. Одамлар ўз табиатига кўра бир-бирларига ўхшайдилар, фақат тарбияга кўра улар бир-бирларидан фарқланадилар, дейди у.

• 7.Марказий Осиёдаги фалсафий қарашлар қад. туркий ёзувлар, тангрига эътиқод қилиш тамойилларида ва зардуштийликнинг муқаддас китоби Авестода ўз ифодасини топган. Бундан ташқари, Шарқ халкларининг табиат асосий унсурлари ер, сув, ҳаво ва оловни эъзозлаш ҳақидаги натурфалсафий қарашлари ва ғоялари Яқин ва Ўрта Шарқ мамлакатларига кенг ёйилиб Қад. Миср, Бобил, Лидия мамлакатлари халқларининг тафаккур тарзига сингиб кетган.

• 8. Зардуштизм дини ва асосий манбаси Авесто ғоялари халқ онгидан бутунлай чиқиб кетмайди. Мил. 3-а. га келиб тенглик ғояларини илгари сурувчи монийлик таълимоти пайдо бўлди. Бу таълимот маздакийлар ҳаракатининг маънавий таянчи бўлган.
• 12.Юнонистондаги фалсафий мактаблар, асосан мил. ав. 6-5-асрлардан вужудга кела бошлади ва унинг тараққиёт босқичлари классик эллинизм ва римэллинизм даврларига бўлинади.
•  

• 9.Ислом дини ёйилган мамлакатлардаги фалсафий таълимотлар қуйидагича ўрганилади:
• Илк ислом Фалсафаси (6-8-аср), шарқий ислом Фалсафаси (Мовароуннаҳр ва Хуросондаги фалсафий таълимотлар), ғарбий ислом Фалсафаси (Шим. Африка ва Испаниядаги фалсафий таълимотлар).

• 10.Шарқий ислом Фалсафаси (Мусо Хоразмий, Фарғоний, Киндий, Абу Бакр Розий, Абу Мансур Мотуридий, Ашъарий, Форобий, Беруний, Ибн Сино, Носир Хисрав, 
• Юсуф Хос Хожиб, Умар Хайём, Ғазолий, Замахшарий, Аҳмад Яссавий, Нажмиддин Кубро, Фахриддин Розий, Баҳоуддин Накшбанд, Ибн Халдун ва б.); Ғарбий ислом Фалсафаси (Ибн Туфайл, Ибн Божа, Ибн Рушд) файласуфлари-нинг мусулмон олимлари томонидан қайта ишланган, таржима қилинган асарларининг Европага қайта такдим этилиши бу ерда Уйғониш даврининг бошланишига таъсир кўрсатган.

• 11.Фалсафанинг кейинги равнақ топиши Марказий Осиёда темурийлар даври билан бошланади. Амир Темур фалсафий ғояларининг мамлакат истиқбо-лига хизмат қилишини билган ҳолда илм-фан равнақига раҳнамолик қилди. Бу даврда Марказий Осиёда тасаввуф Ф. си, табиатшунослик Фалсафаси, мантиқ Ф. си ва ахлоқий таълимотлар ривожланди (Рудакий, Фирдавсий, Низомий, Саъдий, Жалолиддин Румий, Тафтазоний, Журжоний, Улуғбек, Хожа Аҳрор, Фузулий, Насимий, Жомий, Навоий, Муҳаммад Қози, Махдуми Аъзам, Бобур, Машраб, Бедил ва б.).

• АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
• Фалсафа. Э.Юсупов. – Т.: 1999.
• Фалсафа: Маъруза матнлари. – Т.: 2000.
• Фалсафа асослари: Дарслик. – Т.: 2005.
• Шермухамедова Н. Фалсафа ва фан методологияси.-Т.: 2005.
• Назаров Қ. Билиш фалсафаси. - Т.: Университет, 2005.
• Шермухамедова Н.А. Гносеология – билиш фалсафаси. -Т.:“Ношир”, 2011.
• Фалсафа энциклопедик луғат. М.Абдуллаева таҳрири остида –Т.: 2010.

• Фан ва таълим соҳасидаги яхши сайтлар
• http://hadis.islom.uz www.faylasuf.uz www.eduportal.uz www.muslimaat.uz www.ziyouz.uz www.tiu.uz
• www.siyrat.uz www.quran.uz www.hilolnashr.uz
• www.daryo.uz www.norma.uz www.kun.uz http://info.islom.uz

• ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН ТАШАККУР