7-mavzu. Tarixiy jarayonda jamiyatning madaniy va ma’naviy qadriyatlari. Jamiyat va tarix falsafasi. Reja


Jamiyat taraqqiyotida rasionallikning ahamiyati



Download 313,67 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/24
Sana29.12.2021
Hajmi313,67 Kb.
#83955
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24
Bog'liq
7-mavzu lotin (Автосохраненный)

Jamiyat taraqqiyotida rasionallikning ahamiyati 

Falsafa  fanni  tahlil  qilar  ekan,  uning  asosiy  xususiyatlari,  bir  butun  umumiy 

yo’nalishlariga ahamiyat beradi.  

Ijtimoiy taraqqiyotning umumiy yo’nalishini harakatga keltiruvchi kuch nima

Falsafa bu savolga javob beradi.  



Ijtimoiy hayotni ilmiy tahlil qiladigan falsafa bormi?   

Ba’zi faylasuflar bu savolga salbiy javob beradilar. Chunki tabiatda zaruriyat, 

qonuniyat  hukmron  bo’lsa,  jamiyatda  erkinlik  mavjud,  shuning  uchun  inson 

irodasi, erkin tafakkurni qonunlashtirib bo’lmaydi, deydilar ular. 

Gegel va Markslar ijtimoiy hayotning o’z qonunlari bor va bu qonunlar inson 

ongidan tashqarida, uning ongiga, irodasiga bog’liq bo’lmagan holda mavjud, deb 

aytdilar.  Marks  ijtimoiy  -  iqtisodiy  formasiya  haqida  o’z  ta’limotini  yaratdi.  Bu 

konsepsiyaga  ko’ra,  jamiyat  boshlang’ich  jamoa  tuzumidan  qulchilikka, 

qulchilikdan  feodalizmga,  feodalizmdan  kapitalizmga  va  undan  kommunizmga 

muqarrar  o’tadi.  Bu  Marks  ta’limoti  chiziqli,  bir  yoqlama  tafakkurga 

asoslanganligidan  dalolat  beradi.  Ikkinchidan,  Gegel  ham,  Marks  ham  ijtimsoiy 

qonunlarni  shaxs  faoliyatidan  ajratib  qo’yganlar.  Ular  individning  jamiyatdagi 

betakror o’rni va rolini inobatga olmaganlar.  

Strukturalistlar  esa  jamiyatning  insondan  tashqarida  inson  irodasiga  bog’liq 

bo’lmagan  tuzilishi  haqida  fikr  yuritadilar.  Ular  jamiyat  ma’lum  qonuniyatlar 

asosida rivojlanadi, deb ko’rsatadilar va inson faoliyatiga e’tibor berish masalasida 

kamchilikka yo’l qo’yadilar. 



XX  asrning  ikkinchi  yarmida  falsafada  "lingvistik"  tub  o’zgarish  yuz  berdi. 

Mantiqiy  pozitivizm,  analitik  falsafa  tarafdorlari,  keyinchalik  Vitgenshteyn  kabi 

olimlar  falsafada  burilish  yasadilar.  Ular  jamiyat  to’g’risidagi  fanni  ma’lum 

fikrlarni  ifoda  etish  bilan  bog’ladilar.  1942  yilda  Gempel  ijtimoiy  fan  soha 

vakillariga  mulohaza  orqali  deduktiv  xulosa  chiqarish  modeliga  o’tishni  taklif 

qiladi.  Biroq  bu  maktabning  ayrim  vakillari,  jumladan,  Vitgenshteyn  Gempel 

mantig’i  tor  doirada  ekanligini,  tilning  imkoniyati  keng  ekanligini,  bitta  sxema 

doirasida ish ko’rish mumkin emasligini ta’kidladilar. Bir necha bor munozaradan 

so’ng  ijtimoiy  qonunlar  tabiat  qonunlaridan  farq  qilishini  tan  olishdi.  Biroq 

munozara hamon davom etmoqda. 

Tajribalar,  eksperimentlar  ijtimoiy  hodisalarga  ham  tatbiq  etildi.  Natijada 

jamiyat  o’rganish  bo’yicha  empirik  sosiologiya  kabi  fanlar  paydo  bo’ldi. 

Neopozitivizm  va  postpozitivizmning  fan  dasturi  ijtimoiy  hayotga  ham  tatbiq 

etildi. 


ijtimoiy 

sohalar  matematik  model  bilan  o’rganilib,  ma’lum 

muvaffaqiyatlarga erishildi. 

Nima  uchun  matematik  formulalar,  o’zining  aniqligi  bilan  ajralib  tursa-da, 

ijtimoiy sohada fizik formulalardan ustun tura olmadi? 

Matematik modelning iqtisodiyot sohasida qo’llanilishi juda katta natija bergan 

bo’lsa-da,  tabiatdagi  (oniy)  lahza-tezlik,  iqtisoddagi  qiymat  ko’rinishi  fizikaviy 

model  bilan  hal  qilindi.  Zarrachalarning  holati  xuddi  insonlar  faoliyatidagidek 

erkin,  oldindan  bilib  bo’lmas  darajada  ekan.  Fizik-tadqiqotchi  katta  miqdordagi 

zarrachalarning  holatini  aniqlash  uchun  statistik  qonunlarni  ishlatadi.  Alohida, 

yakka  zarrachaning  holati  uchun  esa  ehtimollik  nazariyasini  qo’llaydi.  Shunga 

o’xshash  ijtimoiy  hodisalarda  ham  alohida  olingan  odam  faoliyatini  ehtimollik 

nazariyasi asosida qayd qilinsa, ko’pchilikning faoliyati esa statistik qonun asosida 

yoziladi.  




Download 313,67 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish