7-mavzu. Kreditning zarurligini, mohiyati va funksiyalari. Reja

2.Тижорат кредити деганда, ҳозирги даврда товарларни тўлов муддатини кечиктириш асосида сотiлишига айтилади. Тижорат кредити товарлар сотиш жараёнини тезлаштиришда ва корхоналарнинг айланма маблағларини хўжалик фаолиятидан тезроқ бўшашини таьминлашда катта ахамиятга эга.
Тижорат кредитининг обекти товар ҳисобланади.
Лекин тижорат кредити дастлаб пайдо бўлган даврда товарларни кредитга сотишдан ташқари мулкни ижарага бериш ҳам тижорат кредити ҳисобланган. Тижорат кредитининг маълум қисми вексел билан расмийлаштирилади.
Тижорат кредити банк кредити каби оммалашмаган бўлса ҳам у ҳамон кредит мустақил шакли сифатида сақланиб қолган. Бу эса қуйидаги сабаблар билан изоҳланади:

1. 
   Тижорат кредитининг фоизи кўпинча банк кредити фоизидан паст бўлади;
   
2. 
   Ҳар қандай хўжалик юритувчи субект ҳам банк кредити ололмайди. Бу тоифа мижозлар учун тижорат кредитидан фойдаланиш зарурият бўлиб қолади;
   
3. 
   Тижорат векселлари молиявий инструмент сифатида амалиётда кенг қўлланилади. Уларни банкка топшириб кредит олиш мумкин.
   

3. Давлат кредити. Бир гуруҳ иқтисодчи олимларнинг фикрига кўра давлат кредитида давлат фақат қарздор бўлиб қатнашади. Масалан, давлат қимматли қоғозларини чиқариб аҳолига, банкларга ва корхоналарга сотади. Шу йўл билан улар улар олдида қарздор бўлиб қолади. Бундан ташқари давлат тижорат банкларидан, Марказий банкдан, Халқаро молия институтларидан кредит олади. Иккинчи гуруҳ олимларининг фикрига кўра, давлат кредитида давлат кредит берувчи бўлиб иштирок этади. Масалан, давлат банклар орқали маълум бир тармоқларни кредитлайди. Улар ҳукумат томонидан қимматли қ оғозларни сотиб жалб қилинган маблағлари ҳисобидан. Уларни давлат заёмлари дейишимиз ҳам мумкин.
Давлат кредити. Кредитнинг бу шаклининг асосий хусусияти кредит муносабатларида давлатнинг қатнашувидир. Давлат кредитида давлат бир томондан қарз берувчи ва иккинчи томондан қарз олувчи сифатида иштирок қилиши мумкин. Қарз берувчи вазифасини бажара туриб, давлат, давлат кредит институтлари, жумладан Марказий банк орқали иқтисоднинг хар хил сохаларини кредитни ўз зиммасига олади. Давлат томонидан:
•иқтисодиётнинг устувор тармоқларини кредит;
•молиявий ресурсларга эхтиёж сезаётган давлат ахамиятига эга бўлган аниқ тармоқ ёки минтақаларга, агар бюджетдан молиялаштириш имконияти тугаган бўлса, вақтинча фойдаланишга маблағ ажратиши мумкин.
Давлатнинг қарзлари купайган холларда давлат бюджети камомадини молиялаштириш мақсадида, давлат қарз олувчи сифатида, давлат қарзларини жойлаштириш жараёнини амалга оширади.
Давлат кредитининг характерли хусусияти шундаки, давлат томонидан олинган қарз маблағлари ишлаб чиқариш фондлари айланишида ёки моддий бойликлар яратишда иштирок қилмайди. Бу маблағлар давлат қарзларини қоплаш учун ишлатилади.
Давлат давлат хазина мажбуриятлари чиқариш, молия бозорларида давлат қимматбахо қогозларини жойлаштириш, давлат заемларини чиқариш ва сотиш йули билан банкларнинг ахолининг ва бошқа молия-кредит институтларининг пул маблағларини йиғади ва уларни давлат қарзи ва бюджет камомадини қоплашга (молиялаштиришга) сарфлайди.