7-mavzu. Kompleks iqtisodiy tahlil hamda ishlab chiqarish-moliyaviy faoliyatning asosiy ko’rsatkichlari tahlilining uslubiy asoslari

7-mavzu. Kompleks iqtisodiy tahlil hamda ishlab chiqarish-moliyaviy faoliyatning asosiy ko’rsatkichlari tahlilining uslubiy asoslari

1. Kompleks iqtisodiy tahlilni tashkil etish.

2. Mahsulot ishlab chiqarish va sotishning muhim ko’rsatkichlari tahlili.
3. Mehnat resurslari va ular samaradorligi ko’rsatkichlarining tahlili.
4. Asosiy vositalar va ulardan samarali foydalanish tahlili.
6. Moddiy zahiralar va ulardan samarali foydalanish ko’rsatkichlarining tahlili.
7. Xarajatlar va mahsulot ishlab chiqarish tannarxining tahlili.
8. Moliyaviy natijalar hamda rentabellik ko’rsatkichlari tahlili.
9. Korxona moliyaviy holati tahlili.

1. 
   Kompleks iqtisodiy tahlilni tashkil etish asoslari, mazmuni va asosiy prinsiplari
   

Korxonalarning xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish hozirgi vaqtda obyektiv zaruriyatdir. “Kompleks” so‘zi lotincha so‘zdan kelib chiqib, aloqa, muvofiqlik, majmua, barchasi, jami degan ma’noni anglatadi.

Xo‘jalik faoliyatining kompleks tahlili deb xo‘jalik faoliyatini bo‘laklarga bo‘lib, bir-biriga bog‘liq holda batafsil o‘rganishga aytiladi.
Korxona xo‘jalik faoliyati murakkab, bir-biriga bevosita bog‘liq ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar majmuasidan iboratdir. Shu bois bu jarayonlarni batafsil o‘rganmasdan turib, uni boshqarish uchun qulay, samarali tadbirlar ishlab chiqib bo‘lmaydi. Shu tufayli xo‘jalik faoliyatini yaxshilash uchun uni kompleks holda atroflicha o‘rganish lozim. Bu masalani o‘rganishda batafsil tahlil bilan kompleks tahlilni farqlash kerak. Batafsil tahlil, deganda xo jalik faoliyatini (makonni) yoki bir iqtisodiy ko‘rsatkichning bir-biriga bog‘liq holda bir davr (zamon) mobaynida har tomonlama o‘rganishga aytiladi.
Kompleks tahlilda esa ushbu batafsil tahlilga muntazam yondashuv tufayligina erishiladi, ya’ni xo‘jalik faoliyatini yaxlit holda bir qancha davr mobaynida o‘rganishdir. Misol uchun korxona xo‘jalik faoliyati yilning bir choragi bo‘yicha batafsil o‘rganiladi, bu yaxlit, ya’ni batafsil tahlil bo‘lib hisoblanadi. Kompleks tahlil bo‘lish uchun shu yilning hamma choraklarini va shu hisobot yilida erishilgan barcha natijalarni batafsil sistemali o‘rganish zarurdir. Agar tahlil besh yillik muddatga o‘tkazilayotgan bo‘lsa, xo‘jalik faoliyatini bir yilda atroflicha o‘rganish batafsil tahlildir. Shu tarzda besh yil mobaynida tahlil qilib borsak, shundagina kompleks tahlilga erishgan bo‘lamiz.
Demak, xo‘jalik faoliyatining kompleks tahlili xo‘jalik faoliyatini batafsil o‘rganishda sistemali yondashuvdan iborat. Agar buni korxona misolida yoritadigan bo‘lsak, korxonaning xo‘jalik faoliyatini bir hisobot davri mobaynida to‘liq o‘rganish batafsil tahlil bo‘ladi. Uni alohida bo‘limlari bilan bir qancha davrlar bo‘ yicha batafsil o‘rganish
kompleks tahlil bo‘ladi. Iqtisodchi olimlarning fikricha: “Kompleks tahlil xo‘jalik faoliyatininng barcha ko‘ rsatkichlarini qamrab olgan holda batafsil o‘tkazilishi mumkin”⁹. Shuningdek, bu tahlil alohida ko‘rsatkichlar, sohalar bo‘yicha ham amalga oshiriladi. Masalan, iqtisodchilar oldiga faqat korxonaning moliyaviy natijalarini o‘rganish maqsad qilib qo‘yilsa, aynan shu ko‘rsatkichlar bo‘yicha ham kompleks tahlil o‘tkazish mumkin.

2.