7-мавзу. ИҚтисодий ўсиш ва миллий бойлик иқтисодий ўсишнинг мазмуни, турлари ва кўрсаткичлари 2

Меҳнат унумдорлиги (Y/L)

• – жонли меҳнат сарфларининг маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига нисбати;

Меҳнат сиғими (L/Y)

• – маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг унга сарфланган капитал харажатларига нисбати;

Капитал самарадорлиги (Y/К)

• – капитал харажатларининг маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига нисбати;

Капитал сиғими (К/Y)

• – маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг қўлланилган табиий ресурслар миқдорига нисбати;

Табиий ресурслар самарадорлиги (Y/N)

• – табиий ресурслар сарфининг маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига нисбати;

Маҳсулотнинг ресурслар сиғими (N/Y)

• – ишлаб чиқариш жараёнида қўлланилаётган капитал ҳажмининг ишчи кучи миқдорига нисбати.

Ишчи кучининг капитал билан қуролланганлик даражаси (К/L)
Иқтисодий ўсишга тақсимлаш омиллари ҳам таъсир қилади.
Ишлаб чиқариш cалоҳиятидан мақсадга мувофиқ фойдаланиш учун нафақат ресурслар иқтисодий жараёнга тўлиқ жалб қилинган бўлиши, балки жуда самарали ишлатилиши ҳам зарур. Ресурсларнинг ўсиб борувчи ҳажмидан реал фойдаланиш ва уларни керакли маҳсулотнинг юқори миқдорини оладиган қилиб тақсимлаш ҳам зарур бўлади.
Реал маҳсулот ўсишини аниқлаб берувчи омиллар
1. Банд бўлган ишчилар сони
2. Ишлаган киши-соатларининг ўртача миқдори
1. Техника тараққиёти
2. Капитал қўйилмалар ҳажми
3. Таълим ва малака тайёргарлиги
4. Ресурсларни жойлаштириш самарадорлиги
5. Бошқа омиллар
Меҳнат сарфлари
Меҳнат унумдор-лиги
Ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми
3. Иқтисодий ўсиш моделлари
Иқтисодий ўсишни таҳлил қилишда неоклассик назария намоёндалари бизнингча бир томонлама бўлган қуйидаги нотўғри назарий шартларга асосланадилар:
маҳсулотнинг қиймати барча ишлаб чиқариш омиллари томонидан яратилади;
ишлаб чиқариш омилларининг ҳар бири ўзининг кейинги қўшилган маҳсулотига тегишли равишда маҳсулот қийматини яратишга ҳиссасини қўшади. Шунга кўра, бунга жавобан барча кейинги қўшилган маҳсулотга тенг келувчи даромад ҳам олади;
маҳсулот ишлаб чиқариш ва бунинг учун зарур бўлган ресурслар ўртасида миқдорий боғлиқлик мавжуд;
ишлаб чиқариш омилларининг эркин тарзда амал қилиши ҳамда улар ўртасида ўзаро бир-бирининг ўрнини босиш имконияти мавжуд.
Неоклассик модель кўп омилли ҳисобланиб, америкалик иқтисодчи П.Дуглас ва математик Ч.Кобб яратган ишлаб чиқариш функцияси асос қилиб олинган. Кобб-Дуглас моделида ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсишида ишлаб чиқариш турли омилларининг улушини аниқлашга ҳаракат қилиниб, у қуйидагича ифодаланади:
бу ерда:

• – ишлаб чиқариш ҳажми;

Y

• – капитал сарфлари;

K

• – ишчи кучи сарфлари;

L

• – мутаносиблик коэффициенти;

A

• - ишлаб чиқариш ҳажмининг ишчи кучи ва капитал сарфлари бўйича эластиклик коэффициенти.

 ва 
Ч.Кобб ва П.Дуглас ўз тадқиқотларида АҚШ қайта ишлаш саноатининг 1899-1922 йиллар мобайнидаги иш фаолиятини таҳлил қилиб, ишлаб чиқариш функциясининг кўрсаткичларини аниқлашга ҳаракат қилганлар:
Кейинчалик Кобб-Дугласнинг ишлаб чиқариш функциясини голланд иқтисодчиси Ян Тинберген янада такомиллаштириб, унга янги омил – техника тараққиёти кўрсаткичини киритди. Натижада ишлаб чиқариш функцияси формуласи қуйидаги кўринишни олди:
бу ерда:

• – вақт омили.

еrt
Е.Домарнинг моделида қуйидаги тенглик орқали мувозанатнинг таъминланиши шарт қилиб қўйилади:

Пул даромадининг қўшимча ўсиши (талаб)

=

Ишлаб чиқариш қувватларининг қўшимча ўсиши (таклиф)

ёки

• – ҳар йиллик соф капитал қўйилмалар;

I

• – соф капитал қўйилмаларнинг қўшимча ўсиши;

∆I

• – соф капитал қўйилмаларнинг ўсиш суръати;

∆I/I

• – мультипликатор, бу ерда а –жамғаришга бўлган ўртача мойиллик;

1/а

• - капитал самарадорлиги.


Бу тенгликни формула тарзида ёзилса, у қуйидаги кўринишга эга бўлади:
Р.Харроднинг иқтисодий ўсиш модели инвестиция ва жамғармалар ўртасидаги макроиқтисодий мувозанат, яъни га асосланади. У статик ҳолдаги макромувозанат учун алоҳида, динамик ҳолдаги макромувозанат учун алоҳида формуладан фойдаланади. 1-формула қуйидаги кўринишда бўлади:
бу ерда:

• – миллий даромаднинг ўсиш суръати (∆Y/Y);

G

• – капитал сиғими (I/∆Y);

С

• – миллий даромад таркибидаги жамғаришнинг улуши (S/Y).

S
2-формула қуйидаги кўринишда ўз ифодасини топади:
бу ерда:

• – ҳақиқий жамғарма ва тахмин қилинаётган инвестициялар ўртасидаги динамик мувозанатни таъминловчи ўсишнинг кафолатланган суръати;

Gw

• – капитал коэффициентининг талаб этилаётган миқдори.

Cr