7-mavzu: individual psixologik xususiyatlar: qobiliyat reja

2. "Fikrlovchi tip"
uchun mavhumlarning, mantiqiy tizimlarning, nazariy mulohazalarning, 
metodologik muammolarning ustunligi muvofiqdir. 
Badiiy tipning mavjudligi aqliy faoliyatning zaifligi yoki aqlning yengilmasligini 
bildirmaydi, lekin bu o`rinda gap psixika obrazli jabhalarini fikrlovchi tomonlari ustidan nisbatan 
ustuvorligi haqida beradi. Biroq shuni ta`kidlash joizki, shaxsning ikkinchi signallar tizimidan 
ustunlik qiladi va bu ustuvorlik mutloqlik xususiyatiga egadir. Ma`lumki, insonlarning hayot va 
faoliyatlarida til bilan tafakkurning o`rni hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi, shaxs tomonidan 
borliqning aks ettirish jarayoni so`zlar, fikrlov vositasida ro`yobga chiqariladi.
7.2.Qobiliyat turlari, qobiliyat va irsiyat. 
Psixologiya fanida qobiliyatlar quyidagicha 
tavsiflanadi:
 
1. Tabiiy qobiliyatlar
odamlar va hayvonlar uchun xos bo`lib, idrok qilish xotirada saqlash, 
oddiy muloqotga kirisha olish shular jumlasidandir. Biologik jihatdan asoslangan bu qobiliyatlar 
asosini shartli reflekslar hosil bo`lish jarayoni tashkil etadi. Insondagi va yuksak darajada 
rivojlangan hayvonlardagi bu qobiliyatlar bir-biridan farq qiladi.
2. Maxsus insoniy qobiliyatlar
ijtimoiy-tarixiy tabiatga ega bo`lib, ijtimoiy hayot va 
taraqqiyotni ta`minlaydi. Maxsus insoniy qobiliyatlar o`z navbatida umumiy va xususiy 
qobiliyatlarga bo`linadi.
3. Umumiy qobiliyatlar
insonning turli faoliyatlari muvaffaqiyatini ta`minlovchi aqliy 
qobiliyatlar xotira va nutqning rivojlanganligi, qo`l harakatlarini aniqligi va boshqa 
xususiyatlardan iborat. Xususiy qobiliyatlar alohida olingan bir faoliyatning muvaffaqiyatini 
ta`minlaydi. Bu qobiliyatlar alohida muloqotning bo`linishini taqozo etadi. Masalan, matematika, 
texnika, badiiy ijodiy, sportga bo`lgan qobiliyatlar shular jumlasidandir.
Ayrim adabiyotlarda umumiy qobiliyatlar mohiyati turlicha talqin qilinadi. Jumladan, 
umumiy qobiliyat deganda muvaffaqiyatli ravishda bilim olishni ta`minlaydigan shaxsning yuksak 
intellektual taraqqiyoti tushuniladi. Biroq bunday tushuncha tor va noto`g`ridir, chunki intellektual 
taraqqiyot faqat ixtiyoriy faoliyat uchun umuman talab qilinadi, xolos. Umumiy qobiliyat 
faoliyatning hamma turlariga jumladan amaliy faoliyatga ham ta`sir qiladi, deb hisoblovchi 
psixologlar topildi. Ammo bu fikrda qarama-qarshilik mavjud, agar umumiy qobiliyat universal 
ahamiyatga ega bo`lgan ekan, unda qandaydir maxsus qobiliyatlar haqida gapirib o`tirishning 
hojati yo`q.