7-ma’ruza. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni rag‘batlantirishning zamonaviy shakl va usullari. Reja

3.To‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni
rag‘batlantirish

Xorijiy investitsiyalar O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, tayyor mahsulot ishlab chiqarish ko‘lamini kengaytirish, eksport hajmini oshirishga imkon yaratayotganligiga amin bo‘lish mumkin. To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar oqimi kengayib va ortib borayotganligi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ko‘lamdor demokratik va bozor islohotlarining to‘g‘riligi hamda samaradorligidan dalolatdir.

Rivojlangan mamlakatlar orasida chet el investitsiyalarini o‘z milliy iqtisodiyotiga jalb etishning raqobat shakli yildan-yilga kuchayib bormoqda. SHu bois, chet ellik investorlarga yaratilgan qulaylik qaysi davlatda ustun darajada bo‘lsa, ya’ni foyda olish ehtimoli kattaroq bo‘lsa, tabiiyki, ularning aynan o‘sha davlat iqtisodiyotiga sarmoya kiritishga qiziqishi ortadi. Bu esa, bozor iqtisodiyotining nisbiy samaradorlik qonuniga mos keluvchi echim hisoblanadi, ya’ni qaerda samara (foyda) olish imkoniyati nisbatan yuqori bo‘lsa, tadbirkorlar o‘sha erdagi bozorga ko‘proq intiladi. SHuningdek, bugun O‘zbekiston bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan davlatlar ichida eng yuqori investitsiya muhiti yaratgan mamlakatlardan biriga aylandi. Bu, shubhasiz, iqtisodiyotimizga to‘g‘ridan-to‘g‘ri jalb etilayotgan xorijiy investitsiyalar oqimini yanada kuchaytiradi.
O‘zbekiston Respublikasi birinchi prezidentining 2005 yil 11apreldagi “To‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag‘batlantirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” farmoni qabul qilindi. Ushbu farmomon mamlakatda investitsiya muhitini yanada yaxshilash, xususiylashtirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik jihatdan qayta jihozlash va rekonstruksiya qilish, respublikaning ortiqcha ishchi kuchi mavjud bo‘lgan mintaqalarida yangi ish joylarini yaratish dasturlarini amalga oshirishga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish, shuningdek xorijiy investorlar uchun ishonchli huquqiy himoya va kafolatlarni ta’minlashga qaratilgan. Farmonning ahamiyatli tomoni shundaki, u xususiy investitsiyalarni jalb etishga qaratilgan. Farmonda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni har tomonlama qulay, ortiqcha ishchi kuchiga ega bo‘lgan bir qator viloyatlarning qishloq aholi punktlarida joylashtirilishining belgilanishi mamlakatimizda bandlik masalalarini ijobiy hal etishga qaratilgan. Huquqiy kafolatlarning aniq va oddiyligi sarmoyadorlarning investitsiya kiritish haqida qaror qabul qilishini tezlashtirish bilan birga, ularga mavjud xatarlarni ham baholash imkoniyatini yaratadi. Davlatimiz iqtisodiy siyosati ko‘proq to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni jalb etishga va uni rag‘batlantirishga qaratilganligi bois, turli shakldagi investitsiyalar oqimi yildan-yilga oshib bormoqda. O‘z navbatida, respublika mintaqalaridagi boy mineral-xom ashyo resurslari, etarli miqdordagi malakali ishchi kuchlari, toza atrof muhit, siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik kabi omillar shubhasiz xorijiy investitsiyalar oqimining yanada ko‘payishiga, respublika mintaqalarida faoliyat yuritadigan korxonalar rivojiga xizmat qiladi. 
Mamlakatimiz hududlarida bugungi kunda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etish va chet el investitsiyasi ishtirokidagi qo‘shma korxonalarning tashkil etilishini ayrim viloyatlar misolda ko‘rish mumkin. YUrtimizning aholisi ko‘p bo‘lgan viloyatlari va qishloq aholi punktlarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalar asosida xorijiy investitsiyali korxonalar tashkil qilingan bo‘lib, farmonda keltirilgan imtiyozlardan foydalanmoqdalar. Xususan, Farmonda keltirilgan shartlar asosida 10 ta korxona daromad (foyda) solig‘i, mol-mulk solig‘i, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i, va (yoki) yagona soliq to‘lovi to‘lashdan ozod qilingan. Jumladan, Qoraqalpog‘iston Respublikasidagi «YUniver» qo‘shma korxonasi, «To‘rtko‘lteks» qo‘shma korxonasi, Andijon viloyatida «Oltinko‘l Tekstil» qo‘shma korxonasi, Namangan viloyatidagi «Marmar-F» qo‘shma korxonasi, Sirdaryo viloyatidagi «Lola Model» qo‘shma korxonasi, Surxondaryo viloyatidagi «Surxonteks» qo‘shma korxonasi hamda Xorazm viloyatidagi «Urgench yog‘» qo‘shma korxonasi shular jumlasidandir. SHuningdek, Farg‘ona viloyatining qishloq aholi punktlarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalar jalb qilinib, yangi qo‘shma korxonalar tashkil qilingan, masalan «Molochnaya Dolina», «Unimobile» va «Aziya Paints Keramik» qo‘shma korxonalari Farmonda keltirilgan imtiyozlardan foydalanmoqdalar.
Mamlakatimizga bu tarzda sarmoya oqib kelayotgani esa xorijiy investorlar, ya’ni chet ellik sheriklarimiz respublikamizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamdagi demokratik va bozor islohotlarining to‘g‘riligi hamda samaradorligini tan olgani, ularning biz bilan hamkorlik qilishga tayyor ekanining yana bir tasdig‘idir.
2005 yilning 1 iyulidan boshlab to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etadigan iqtisodiyot tarmoqlari korxonalari asosiy faoliyati bo‘yicha daromad (foyda) solig‘i, mulk solig‘i, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i, mikrofirma va kichik korxonalar uchun belgilangan yagona soliq to‘lovi to‘lashdan to‘lashdan ozod qilinadi.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalar hajmi quyidagicha bo‘lganda mazkur soliq imtiyozlari beriladi:
1) 300 ming AQSH dollaridan 3 million AQSH dollarigacha - 3 yil muddatga;
2) 3 milliondan ortiq AQSH dollaridan 10 million AQSH dollarigacha - 5 yil muddatga;
3) 10 million AQSH dollaridan ortiq bo‘lganda - 7 yil muddatga.

Soliq imtiyozlari quyidagi shartlar asosida qo‘llanilishi mumkin:

• 
  mazkur korxonalarni ortiqcha ishchi kuchi bo‘lgan mintaqalar- Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Jizzax, Qashqadaryo, Sirdaryo, Surxondaryo, Xorazm viloyatlarida, shuningdek Navoiy, Andijon, Namangan va Farg‘ona viloyatlarining qishloq aholi punktlarida joylashtirish;
  
• 
  xorijiy investorlar tomonidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni O‘zbekiston Respublikasining kafolati berilmagan holda amalga oshirish;
  
• 
  korxonaning nizom jamg‘armasida xorijiy ishtirokchilarning ulushi kamida 50 foizni tashkil etishi lozim;
  
• 
  ushbu korxonalar davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgandan keyin to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni kiritish;
  
• 
  xorijiy investitsiyalarni erkin almashtiriladigan valyuta yoki yangi zamonaviy texnologik uskuna tarzida qo‘yish;
  
• 
  mazkur imtiyozlarni qo‘llanish muddati davomida imtiyozlardan olingan daromadni korxonani yanada rivojlantirish maqsadida qayta investitsiyalashga yo‘naltirish.
  

Imtiyoz olgan korxonalar shunday imtiyoz berilgan muddat tugashidan keyin bir yil barvaqtroq faoliyatini to‘xtatgan taqdirda foydani o‘z mamlakatiga o‘tkazish va xorijiy investorning kapitalini chet elga olib chiqib ketish faqat berilgan imtiyozlar summasini byudjetga qaytargandan keyin amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasining "CHet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida"gi qonuni 3-moddasining to‘rtinchi qismida xorijiy investorlar uchun belgilangan kafolatlar quyidagi hollarda qo‘llanilishi mumkin:
-xorijiy investorlarga to‘lanadigan, dividend tarzida olinadigan daromadlarga soliq miqdori (stavkalari) ko‘payishi;
-xorijiy investorning chet elga o‘tkaziladigan daromadlari (foydasi)ni o‘z mamlakatiga qaytarish tartibotini murakkablashtiruvchi yoki ularning miqdorini kamaytiruvchi qo‘shimcha talablar joriy etilishi, bunda davlat xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonaning to‘lovga qobiliyatsizligi va bankrotligi yoki kredit beruvchilarning huquqlarini himoya qilish, xorijiy investor - jismoniy shaxs sodir etgan jinoiy qilmish yoki ma’muriy huquqbuzarlik hollarida yoxud sud yoki hakamlikning qaroriga muvofiq daromad (foyda)ni o‘z mamlakatiga qaytarishni to‘xtatib turishning boshqa zarurati bo‘lganda xorijiy investor mablag‘larini qonun hujjatlarini kamsitmaydigan tarzda qo‘llash shartlari asosida o‘z mamlakatiga qaytarilishini to‘xtatib turish hollari mustasno;
-investitsiyalarning miqdori bo‘yicha investitsiyalash hajmlariga miqdoriy cheklashlar hamda boshqa qo‘shimcha talablar, shu jumladan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarda xorijiy investitsiyalarning minimal miqdorini ko‘paytirish tarzidagi talablar joriy etilishi;
-respublika korxonalarining nizom jamg‘armalarida xorijiy investorning ulush bilan ishtirok etishi bo‘yicha cheklashlar joriy etilishi;
-xorijiy investorlarning vizalarini rasmiylashtirish va uzaytirish borasidagi qo‘shimcha tartibotlar, shuningdek xorijiy investitsiyalarni amalga oshirish bo‘yicha boshqa qo‘shimcha talablar joriy etilishi.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalar uchun beriladigan imtiyozlar joriy etiladigan iqtisodiyot tarmoqlari quyidagilar hisoblanadi:
1. Radioelektronika sanoati buyumlari hamda kompyuter va hisoblash texnikasi butlovchi buyumlarini ishlab chiqarish.
2. Engil sanoat:
-tayyor ip gazlama va jun gazlamalar ishlab chiqarish;
-tayyor tikuvchilik, trikotaj, paypoq mahsulotlari va to‘qimachilik galantereyasi ishlab chiqarish;
-terini qayta ishlash; poyabzal, tayyor ko‘n-galantereya buyumlari ishlab chiqarish.
3. Ipakchilik sanoati:
-shoyi gazlamalar va ipakdan tayyor buyumlar ishlab chiqarish.
4. Qurilish materiallari sanoati:
-O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 24 martdagi PF 358-sonli Farmoni 1a-ilovasida ko‘rsatilgan qurilish materiallarining yangi turlarini ishlab chiqarish.
5. Parranda go‘shti va tuxumni sanoat miqyosida etishtirish.
6. Oziq-ovqat sanoati:
-mahalliy xomashyodan sanoat miqyosida qayta ishlangan tayyor oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish (alkogolli, alkogolsiz ichimliklar va tamaki mahsulotlari bundan mustasno).
7. Go‘sht-sut sanoati:
-go‘sht va sut mahsulotlarining tayyor turlari, pishloq va sariyog‘ ishlab chiqarish.
8. Kimyo-farmatsevtika sanoati:
-dori-darmon vositalari ishlab chiqarish;
-sintetik kir yuvish vositalari, maishiy kimyo tovarlari ishlab chiqarish.
Prezidentimizning mamlakat iqtisodiyoti rivoji uchun o‘ta muhim bo‘lgan «To‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag‘batlantirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PF-3594-son Farmoni ishlab chiqarish sohalariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyani jalb etish, yurtimizning eksport salohiyatini yanada yuksaltirishda muhim dasturilamal bo‘lib xizmat qilish bilan bir qatorda, iqtisodiyotni erkinlashtirish borasida qo‘yilgan yana bir muhim qadamdir.