7-ma’ruza. Tcp/ip protokollari steki. Pog’onasining tarixi, pog’onalar, ularning vazifasi, asosiy protokollari, pog’onalarning o’zaro bog’lanishi va xizmatlari. Tcp/ip va osi modellerning o’xshash jihatlari

TCP/IP va OSI modellarini qiyoslash. 
Tarmoqlarni ishlashi uchun OSI 
modeli va TCP/IP protokollar steki zarur hisoblanadi. OSI (Open System 
Interconnection) modeli 7ta pog'onadan iborat va har bir pog'ona paket (ma'lumot 
uzatishning bir turi hisoblanadi) hosil qilishda o'z belgisini qo'yib boradi. Ya'ni 
bunda agar ma'lumot biror qurilmadan chiqib ketishdan oldin 7-pog'onadan 
boshlab pastki pog'onaga tushib borib paket ko'rinishiga keladi va uzatiladi. 
Ikkinchi kompyuter uni qabul qilib olgandan so'ng esa 1-pog'onadan boshlab 
yuqoriga qarab chiqib boradi va ma'lumot ko'rinishiga keladi. Bunda agar qaysidir 
pog'onada xatolik bo'lsa, paket qaytadan so'raladi yoki so'rov bekor qilinadi (bu 
tushunchalar nisbiy hisoblanib, ma'lumot almashinuv aynan aytilganidek amalga 
oshirilmaydi).
OSI va TCP/IP modellari o‘rtasidagi moslik quyidagi jadvalda ko‘rsatilgan 
7. Amaliy (Application) 
1. 
Amaliy sath
(Application) 
1.
Taqdimot (Presentation) 
5. Seans (Session) 
4. Transport (Transport) 
2. 
Transport sathi
(Transport) 
3. Tarmoq (Network) 
3. 
Tarmoqlararo aloqa sathi
(Internet) 
2. Kanal (Data Link) 
4. 
Tarmoq interfeysi sathi
(Network 
Interface) 
1. Fizik (Physical) 
OSI modeli etalon model bo'lib, bu faqat nazariy jihatdan mavjud. Hozirgi 
kunda bu model asosida TCP/IP stek protokollariga asoslangan holda tarmoq 
ishlaydi. TCP/IP ishlab chiqilishining yagona sababi OSI modelini soddalashtirish 
va qulay foydalanish hisoblanadi. ISO/OSI modelining hamma pog‘onalarining 
ishlashini tashkil qilishga javobgar protokol steklaridir. Protokol steklarining 
ishlatilishining foydali tomoni shundan iboratki, stekka kiruvchi hamma 
protokollar bitta ishlab chiqaruvchi tomonidan yaratilgan, shuning uchun ular 
yuqori tezlikda va samarali ishlash imkoniyatiga ega. Tarmoqlar yaratilgan 
vaqtdan beri bir necha turdagi protokol steklari yaratilgan, ular ichida eng ko‗p 
ishlatiladiganlari: TCP/IP, IPX/SPX, Net BIOS/SMB, Novell Ware, DECnet va 
boshqalar.Protokollar stek tarkibida bo‗lib, ISO/OSI modelining turli bosqichlarida 
ishlaydi. Lekin odatda uchta protokol turi alohida ta‘kidlanadi: transport, tarmoq 
va amaliy. Protokol steklaridan foydalanishning ijobiy tomoni shundan iboratki, 
quyi bosqichda ishlaydigan protokollar anchadan beri ishlatiladigan va taniqli 
Ethernet, FDDI va boshqa tar-moq protokollaridir. Bu protokollarning apparat 
vositalar yordamida bajarilishi sharofati evaziga bir xil qurilmalarni turli 
tarmoqlarda ishlatish imkoni mavjud bo‗ladi. Shu tufayli qurilmalarning 

---

moslashuv imkoni hosil bo‗ladi. Yuqori bosqich protokollari xususida esa har bir 
stek o‗z afzalliklariga va kamchiliklariga egadir va «bir protokolga – bir bosqich» 
tushunchasidek aniq bog‗lanish yo‗qdir, ya‘ni bir protokol birdaniga ikki-uch 
bosqichlarda ham ishlashi mumkinBundan tashqari bizda port tushunchasi mavjud 
bo'lib, Port bu – mantiqiy bog'lanish tuguni hisoblanib, bu portlar yordamida 
mantiqiy kerakli protokolga bog'lanish hosil qilinadi. Ixtiyoriy so'rov biron 
manzildagi aynan kerakli portga murojaat qilinadi va javob qaytarishda esa so'rov 
kelgan portga qayta jo'natiladi. TCP/IP da har bir protokol uchun port mavjud. 
Ularning umumiy soni 65535 ta. 
Har qanday texnologiya yordamida ma‘lumotlarni uzatish qanday bajarilishini 
aniqlash uchun quyidagilarni ko‗rib chiqish lozim: 
- tarmoqning adres makoni qanday shakllanadi va taqsimlanadi; 
- IP texnologiya asosiy protokollarining mantiqiy tavsiflari (paket maydonini 
belgilash); 
- axborot uzatish jarayonining me‘yoriy faoliyatini ta‘minlovchi protokollarning 
asosiy muolaja tavsiflari; 
- jo‗natuvchidan oluvchiga ma‘lumotlar yetkazish yo‗lini aniqlash masalasi 
qanday hal qilinadi, ya‘ni paketlar qanday marshrutizatsiya qilinadi. 
Pog‘onalar munosabati quyidagi rasmda (7.5.-rasm, a,b,c) keltirilgan: 
a) 
b) Gorizontal va vertikal munosabati 
c)Pog‘onalar vazifalari kesimidagi munosabat 
7.5.-rasm. Pog‘onalar munosabati quyidagi