7-ma’ruza: Oʻquv mashg‘uloti darajasida informatika mazmunini loyihalashtirish

Talabalar tomonidan tayyorlangan loyihalarni baholash mezonlari:
1-jadval

№	Me’zonlar													Eng yuqori ball
1	Tanlangan muammoning dolzarbligi													5
2	Muammoni oʻrganilganlik darajasi													5
3	Maqsad va vazifalarni aniq, tushunarli tarzda bayon qilinishi													5
4	Tanlangan muammoning qisqacha mazmunini yoritilishi												5
5	Bajariladigan ishning qisqacha mazmunining yoritilishi												5
6	Koʻrgazmali, namoyish materiallaridan					foydalanish								5
7	Loyihani	amalga	oshirish		uchun		zarur moliyaviy			resurslar,					5
	ularning manbalarini koʻrsatilishi va asoslanishi
8	Rasmiylashtirish sifati													5

jarayonida xizmat qiladigan amaliy maslahatlardan foydalanishsa, mustaqil tahliliy fikr yuritishga oʻrganadilar. Ularda yangi g’oyalar topish, ijodiy fikrlashga, toʻg’ri strategiya tanlash, aniq masala-muammolarni yyechish koʻnikmasi hosil boʻladi. Bunda oʻqituvchi ularning ishini kuzatadi, maslahatlar beradi, qoʻllab-quvvatlaydi.

Boshqa hech qaysi metod oʻquvchi-talabalarda bu metodchalik mas’uliyatni his qilishni shakllantirmaydi, tarbiyalamaydi.
Loyihalash metodi asosida dars jarayonini tashkil etishda oʻquv guruhi ichida ishchi guruhlari tuziladi. Ular oʻzlashtirish darajalariga qarab uch ishchi guruhga boʻlinadi. Bunda kuchli ishchi guruhlar mustaqil shug’ullanganda, oʻqituvchi oʻzlashtirishi past boʻlgan oʻquvchi talabalar bilan mashg’ulot oʻtkazishi uchun koʻproq vaqt ajratiladi.
Ishchi guruhlar ishtirokchilarining oʻzlashtirish darajasi taxminan teng boʻlganida ta’limda yuqori natijaga erishiladi. Bunday guruhlarni ta’lim oluvchilarning oʻzlari tuzgani ma’qul, chunki ular oʻzlarining qaysi guruhga mos ekanliklarini juda yaxshi bilishadi. 2-va 3-ishchi guruhidan 1-ishchi guruhiga oʻtishga imkon beriladi. Kichik guruhlarda har bir oʻquvchi yakka tartibda loyiha ishini bajargani uchun individual amaliy usuldan ham foydalanish mumkin.
Individual usulning laboratoriya usulidan farqi, talabalar oʻz faoliyati davomida olgan bilimlaridan foydalanib, amaliy vazifani hal etishga harakat qiladi. Ushbu usul talabalar bilimini chuqurlashtiradi, mahoratini oshiradi, shuningdek, ularning oʻrganish faoliyatini yanada kuchaytiradi.
Loyihalash metodini amalga oshirish bosqichlari

Bosqichlar	Mazmuni					Metodi,shakli
	Oʻqituvchi talabalarga iqtisodiyotda qanday muammolar					Aqliy
1-bosqich,	bor, oʻzlari uchun qiziqarii boʻlgan muammolarni					hujum.
tayyorgarlik	tanlashlarini taklif qiladi yoki topshiriqlarini oʻzi					Mustaqil
	tayyorlaydi.					ish
	Oʻquvchi talabalarga loyihalash mazmuni, loyihalash					Bayon
	obyekti, usullari, bosqichlari haqida ma’lumot beradi.					qilish
	Oʻqituvchi talabalarni kichik guruhlarga boʻladi.
2-bosqich	Har bir kichik	guruhga oʻzlarini	qiziqtirgan	muammoni		Ixtiyoriy
	tanlash va uni yyechish boʻyicha loyiha tayyorlashni
	topshiradi.
	Oʻqituvchi loyihani qanday tayyorlashni tushuntiradi.
	Talabalar faqat loyiha tayyorlaydilar. Uni amalga					Bayon
3-bosqich	oshirish talab qilinmaydi (chunki uni bir dars jarayonida					qilish
	amalga oshirib boʻlmaydi).
Asosiy	Talabalar loyiha tuzishga kirishadilar.					Mustaqil
	Loyihalar taqdimoti					kichik
qism
						guruh
Yakuniy	Oʻqituvchi oʻquvchi-talabalarni		baholaydi.	Xato	va
	kamchiliklarini	koʻrsatadi. Darsni umumlashtiradi			va
qism
	yakunlaydi.

Bu metodni qoʻllash, kurs ishi, diplom ishi, bitiruv malakaviy ishi bajarishda yaqqol nanioyon boʻladi. Buni har bir talaba individual tarzda bajaradi.
Identiv oʻquv maqsadlari:
1. Oʻquvchilar oʻquv - biluv faoliyatini faollashtirishda oʻqitishning qiziqtiruvchimetodlari toʻg’risidagi tushunchalarga ega boʻladilar.
2. Oʻquvchilar oʻquv - biluv faoliyatini faollashtirishda oʻqitishning qiziqtiruvchimetodlari toʻg’risidagi tushunchalarni farqlay oladilar.
1-asosiy savol bayoni: Bugungi kun talabi ta`limni sifat oʻzgarishlariga olibkeluvchi yangicha yondashuvlarni izlashga undamoqda va uni oʻrganishdagiyondashuvlar (metodlar) ham oʻzgarmoqda.
Ta`limda yangi bilimlarni amalda qoʻllash natijasi innovatsiyalarga asoslanganyangi ta`lim yaratilishiga olib kelmoqda.
Respublikamizda ta`lim tizimini har tamonlama rivojlantirish kadrlar tayyorlashtizimini tubdan yangilash va isloh qilish davlat ahamiyatidagi eng ustuvor vazifalarqatoriga kiradi.
Oʻquvchi oʻzlashtirgan bilimini amaliyotda qoʻllay bilishi uchun uni oʻz vaqtidamustahkamlashi, boshqa tushunchalarni oʻrganishda qoʻllay bilishi va olinganbilimlarni tizimlashtirish ta`lim samaradorligini ta`minlashga olib keladi.
Oʻquvchining bilish faoliyati deganda:
- oʻrganilayotgan mavzuga doir barcha axborotlarni toʻplash;
- toʻplangan axborotlarni qayta ishlash;
- oʻrganilgan axborotlarni (ma`lumotlarni) qoʻllash kabi uchta bosqichdan iboratfaoliyat tushuniladi.
Oʻquvchilar oʻquv - biluv faoliyatini faollashtirishda oʻqitishning qiziqtiruvchimetodlari:
Informatika oʻquv predmetining asosiy vazifasi oʻquvchilarni zamonaviyinformatikaning ba`zi bir umumiy g’oyalari bilan tanishtirish, informatikaningamaliyotdagi tadbig’ini va kompyuterlarning zamonaviy hayotdagi rolini ochibberishdan iborat.
Didaktik tamoyillarni hisobga olgan holda, oʻquvchilarga nafaqat faktlarningqat`iy ilmiy bayonini berish, balki oʻqitishning turli qiziqarli metodlarini ham qoʻllashlozim. Masalan, koʻpchilikka ma`lum va ommabob boʻlgan krossvord oʻyinioʻquvchilarda qiziqish uyg’otishi tabiiydir. Qomusiy lug’atda ta`riflanishicha, uningatamasi inglizcha “kross” – kesishgan, “vord” – soʻz degan ma`noni anglatib, ilk borXX asr boshlarida kashf etilgan. Vaqt oʻtishi bilan uning turlari koʻpayib, chaynvord,chaynkrossvord, krosschaynvord, aylanma krossvord, diagonal krossvordlar oʻylabtopildi. Ularning har biri shaklda soʻzlarning joylashishi va bog’lanishi bilan farq qiladi.
Krossvord koʻrinishidagi soʻrov shakli oʻquvchilar uchun har doim qiziqarli vaoʻziga tortadigan metoddir. Mustaqil ijodiy faoliyatning bunday shaklidan foydalanilganda darsda faqatgina kuchli oʻquvchilargina emas, balki kuchsizoʻquvchilar ham faol ishtirok etadilar.
Darslarda qiziqtirishdan foydalanishning boshqa shakllaridan, ya`ni rebus va boshqotirmalardan ham foydalanish yaxshi samara beradi.
Ushbu qiziqtiruvchi metodlardan foydalanganda, oʻqituvchi darsni maqsadli tashkil qilishni rejalashtiradi, ya`ni krossvord, rebus, boshqotirmalarni fanning mazmuniga mos tayyorlaydi. Darsning maqsadini aniqlaydi va kutilayotgan natijani loyihalaydi.
2-asosiy savol boʻyicha darsning maqsadi: Oʻqitishning interfaol metodlari tushunchalarini talabalarda shakllantirish.
Identiv oʻquv maqsadlari:
1. Oʻqitishning interfaol metodlari toʻg’risidagi tushunchalarga ega boʻladilar.
2. Oʻqitishning interfaol metodlari toʻg’risidagi tushunchalarni farqlay oladilar.
2-asosiy savol bayoni:
Oʻqitishning interfaol metodlari.
Hozirgi davrda oʻsib kelayotgan avlodni mustaqil fikrlaydigan qilib tarbiyalash vazifasi muhimdir. Ushbu masalaning hal etilishi koʻp jihatdan oʻqitishning interfaol metodlarini qoʻllashga bog’liq.
Interfaol soʻzi inglizcha Interakt soʻziga mos kelib, Inter – oʻzaro, akt – ishkoʻrmoq, ishlamoq degan ma`nolarni anglatadi.
Interfaol oʻqitish – muloqotli oʻqitish boʻlib, jarayonning borishida oʻqituvchi vaoʻquvchi orasida oʻzaro ta`sir amalga oshiriladi. Interfaol oʻqitishning mohiyati oʻquvjarayonini shunday tashkil etishdan iboratki, unda barcha oʻquvchilar bilish jarayonigajalb qilingan boʻlib, erkin fikrlash, tahlil qilish va mantiqiy fikr yuritish imkoniyatlariga ega boʻladilar.
Darslardagi interfaol faoliyat oʻzaro tushunishga, hamkorlikda faoliyat yuritishga, umumiy, lekin har bir ishtirokchi uchun ahamiyati nazorat topshiriqlarini birgalikda yechishga olib keladigan muloqotli aloqani tashkil etish va rivojlantirishni koʻzda tutadi.
Interfaol metodlardan foydalaniladigan oʻquv jarayonida oʻquvchilar tanqidiyfikrlashga, shart-sharoitlarini va tegishli axborotni tahlil qilish asosida murakkab muammolarni yechishga, alternativ fikrlarni chamalab koʻrishga va asosli ravishda qarorlar qabul qilishga, bahslarda ishtirok etishga, boshqalar bilan muloqot qilishga oʻrganadilar. Buning uchun darslarda individual, juftli va guruhli ishlar tashkil etiladi, izlanuvchi loyihalar, rolli oʻyinlar, ijodiy ishlar qoʻllaniladi, hujjatlar va axborotning turli manbalari bilan ish olib boriladi.
Interfaol oʻqitish tashkilotchilari uchun, sof oʻquv maqsadlaridan tashqariquyidagi jihatlar ham muhimdir:
- guruhdagi oʻquvchilarning oʻzaro muloqotlar jarayonida boshqalarningqadriyatlarini tushunib etishi;
- boshqalar bilan oʻzaro muloqotda boʻlish va ularning yordamiga muhtojlikzaruratining shakllanishi;
- oʻquvchilarda musobaqa, raqobatchilik kayfiyatlarini rivojlantirish.
Interfaol usullar boʻyicha oʻqitish tashkil etish jarayonida oʻqituvchining bergantopshiriqlari mazmuni oʻquvchining tafakkurini rivojlantirish uchun kuchli vositadir.
Ushbu topshiriqlar turli xil murakkablik darajalarida boʻlib, oʻquvchilarni fikr yuritish,oʻylash, tasavvur qilish, yaratish yoki sinchiklab tahlil etishga undovchi boʻlishi lozim.
Quyida topshiriq savollarini toʻg’ri ifoda qilish uchun tavsiyalar keltiramiz:
1. Topshiriq savollarini aniq va tushunarli darajada qoʻyish lozim.
2. Topshiriq mavzu bilan bevosita bog’liq boʻlishi kerak.
3. Muayyan predmetlardan umumiyga borishga harakat qiling. Bu holatoʻquvchilarni oʻylashi va savolga javob berishda yengillik tug’diradi.
4. Faqatgina “ha” yoki “yoʻq”, “toʻg’ri” yoki “notoʻg’ri” degan javoblarberiladigan savollarni berishdan saqlaning.
5. Oʻquvchilarga oʻz intellektual qobiliyatlariga tayangan holda javob beradigansavollarni bering.
6. Oʻquvchining oʻz nuqtai nazarini bildiradigan topshiriqlardan berishga harakatqiling.
7. Qoʻyilgan topshiriqqa javob berilganda oʻquvchilardan “Nima uchun shundaydeb oʻylaysiz?” deb soʻrab turing.
Quyida bir qator interfaol metodikalarning tavsifi va mohiyatini keltiramiz:
“Aqliy hujum” metodi.
“Aqliy hujum” – jamoa boʻlib muhokama qilishning samarali metodidir. Undabiror muammoning yechimini topish barcha ishtirokchilarning fikrini erkin ifodalashorqali amalga oshiriladi.
Ushbu metod tamoyillari boʻyicha oʻqituvchi oʻquvchilar oldiga masalani qoʻyadiva ushbu topshiriqni yechish boʻyicha oʻzlarining fikrlarini bayon qilishni soʻraydi.
Ushbu bosqichda hech kimning boshqa ishtirokchilarning g’oyalari haqida oʻz fikrini
bildirishga yoki unga baho berishga haqqi yoʻq.
“Aqliy hujum”ning qoidalari quyidagilardan iborat:
- taklif etilayotgan g’oyalar baholanmaydi va tanqid qilinmaydi;
- ish g’oyalar sonini koʻpaytirishga qaratilgan, g’oyalar qancha koʻp boʻlsa,shuncha yaxshi;
- har qandy g’oyani kengaytirishga, rivojlantirishga harakat qilish mumkin;
- har bir g’oya yozib boriladi;
- aqliy hujum oʻtkazish vaqti qat`iy oʻrnatiladi va unga rioya qilinadi.
“Aqliy hujum” tugagandan soʻng takliflar tahlil qilinadi va ulardan engqimmatlilari keyinchalik ular bilan ishlash uchun tanlab olinadi.
Klasterlar metodi.
Klasterlarga ajratish – oʻquvchilarga biror mavzu boʻyicha erkin va ochiq fikryuritishga yordam beradigan pedagogik strategiyadir.
Bu metod biror mavzuni chuqur oʻrganishdan avval oʻquvchilarning fikrlashfaoliyatini jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat qilishi mumkin.
Shuningdek, oʻtilgan mavzuni mustahkamlash, yaxshi oʻzlashtirish, umumlashtirish hamda oʻquvchilarni shu mavzu boʻyicha tasavvurlarini chizma shaklida ifodalashgaundaydi.
Klasterlarga ajratish metodini qoʻllash quyidagicha amalga oshiriladi:
- tarqatma materialda mavzuga oid ochiq soʻz yoziladi;
- oʻquvchilar ushbu soʻz bilan bog’liq xayollariga kelgan soʻz va jumlalarni uningatrofiga yoza boshlaydilar;
- soʻzlarni yozish jarayoni oʻqituvchi tomonidan belgilangan vaqt tugagunchayoki barcha soʻz va qoidalar tugaguncha davom etadi.
Klasterga ajratishda bir qator qoidalarga ham rioya qilish zarur. Ularquyidagilardan iborat:
1. Xayolga kelgan hamma narsani ularning mazmuniga e`tibor bermasdan yozibborish.
2. Orfografiya va boshqa omillarga e`tibor bermaslik.
3. Vaqt tugaguncha koʻproq bog’lanishlar hosil qilishga harakat qilish.
4. G`oyalar va soʻzlar sonini cheklab qoʻymaslik.
Venn diagrammasi.
Ushbu metod ikki yoki undan ortiq katta oʻlchamdagi oʻzaro kesishuvchiaylanalar asosida tuziladi. Aylanalar kesishganda orasida yozuv uchun etarli joy qolishikerak.
Bu diagramma asosan g’oyalarni kontrastlash (bir-biridan ajratish) uchunqoʻllaniladi va taqqoslanayotgan ob`ektlarga xos umumiy va individual xususiyatlarnikoʻrsatib beradi.
T- sxema metodi.
T- sxema metodida bahs davomida javoblarni (ha yoʻq, tarafdor qarshi kabi) yozib borishda universal grafik vosita boʻlib xizmat qiladi.
Muammoning mavzu doirasi aniqlangandan soʻng, quyidagi koʻrinishdagi T-sxemani tuzish kerak:
Tarafdor muammo qarshi besh minutdan soʻng sxemaning chap tomonini toʻldirish lozim. Unda besh minutdavomida oʻquvchilar mavzuga oid nechta kategoriya oʻylab topishgan boʻlsa, shunchakategoriya koʻrsatiladi. Keyingi besh minutda oʻquvchilar sxemaning oʻng tomoninitoʻldiradilar. Va nihoyat, yana besh minut mobaynida oʻquvchilar oʻzlarining T-sxemalarini boshqa juftlik yoki kichik guruhning T- sxemasi bilan taqqoslash imkonigaega boʻladilar.
FSMU texnologiyasi.
Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralaroʻtkazishda yoki oʻquv-seminari yakunida (oʻquvchilarning oʻquv mashg’ulotlarihamda mavzular, muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida) yoki oʻquv rejasiasosida biror-bir boʻlim oʻrganilgach qoʻllanilishi mumkin.
Bu texnologiya oʻquvchilarni oʻz fikrini himoya qilishga, erkin fikrlash va ochiqholda bahslashishga, shu bilan bir qatorda oʻquvchilar tomonidan oʻquv jarayonidaegallangan bilimlarini tahlil etishga va aniqlashga, baholashga hamda tinglovchilarnibahslashish madaniyatiga oʻrgatadi.
Ushbu texnologiya asosida mashg’ulotni oʻtkazish tartibi quyidagicha boʻladi:
A) Oʻqituvchi har bir oʻquvchiga FSMU texnologiyasining toʻrt bosqichiyozilgan qog’oz varaqlarini tarqatadi va yakka tartibda ularni to‘ldirishni taklif qiladi.
Bu yerda: F – fikringizni bayon eting.
S – fikringiz bayoniga sabab koʻrsating.
M – koʻrsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring.
U – fikringizni umumlashtiring.
B) Yakka tartibdagi ish tugagach, oʻquvchilar kichik guruhlarga ajratiladi vaoʻqituvchi kichik guruhlarga FSMU texnologiyasining toʻrt bosqichi yozilgan kattaformatdagi qog’oz varaqlarini tarqatadi.
V) Kichik guruhlarga har bir oʻquvchi yozgan qog’ozlardagi fikr va dalillarnikatta formatda umumlashtirgan holda toʻrt bosqich boʻyicha yozishlarini taklif etiladi.
G) Oʻqituvchi kichik guruhlarning yozgan fikrlarini jamoa oʻrtasida himoyaqilishlarini soʻraydi.
D) Mashg’ulot oʻqituvchi tomonidan muammo boʻyicha bildirilgan fikrlarniumumlashtirish bilan yakunlanadi.
“Zinama-zina” texnologiyasi.
Bu texnologiya oʻquvchilar bilan yakka holda yoki guruhlarga ajratilgan holdayozma ravishda oʻtkaziladi va taqdimot qilinadi. Ushbu texnologiya barcha darsmashg’ulotlarida qoʻllanilishi mumkin.
Ushbu texnologiyalarga asoslangan mashg’ulot quyidagi tartibda oʻtkaziladi:
1. Kichik guruh a`zolari mashg’ulotning maqsadi va uning oʻtkazilish tartibi bilantanishtiriladi, ularga qog’ozning chap qismida kichik mavzu (yoki turli murakkablikdarajadagi topshiriqlarning biror turi) yozuvi boʻlgan varaqlar tarqatiladi.
2. Oʻqituvchi kichik guruh a`zolarini tarqatma materialda yozilgan kichikmavzular bilan tanishishlarini va shu mavzu asosida bilganlarini qog’ozdagi boʻshjoyiga jamoasi bilan birgalikda fikrlashib yozib chiqish vazifasini beradi va vaqtbelgilaydi.
3. Tarqatma materiallar toʻldirilgach, guruh a`zolaridan biri taqdimot qiladi.
Taqdimot vaqtida guruhlar tomonidan tayyorlangan material auditoriya doskasigamantiqan tagma-tag (zina shaklida) ilinadi.
4. Oʻqituvchi guruhlar tomonidan tayyorlangan materiallarga izoh berib, ularnibaholaydi va mashg’ulotni yakunlaydi.
Oʻquv mashg’ulotining bunday tashkil etilishi oʻquvchilarni mustaqil fikrlashi,oʻtilgan va oʻzlashtirilgan mavzularni eslashga, ularni yozma bayon etishga, fikrlarniumumlashtirishga oʻrgatadi.