7-ma’ruza: ivb, vb,VI b

VI ^B guruh elementlarining olinishi

1. 
   Xromning olinishi. Xrom xromli temirtoshni qaytarish yo’li bilan ferroxrom olinadi; Fe(CrO₂)₂+4CO→Fe+2Cr+4CO.Ferroxrom xromning temirdagi qotishmasi bo’lib uning tarkibida 30-65%-Cr,4-6%C bo’ladi.
   

Erkin xrom hosil qilish uchun uning oksidini alyuminiy bilan qaytariladi. Cr₂O₃+2AI→2Cr+AI₂O₃+527,2kJ. Bu usulda olingan xrom toza bo’lmaydi, unga alyuminiy aralashgan bo’ladi. Shuning uchun Cr₂O₃ kremniy bilan qaytariladi; 2 Cr₂O₃ +3Si→3SiO₂+4Cr Bu reaksiya qizdirilganida boradi. Bu reaksiya uchun zarur bo’lgan Cr₂O₃ temir xromitdan olinadi. Buning uchun avval xromit va soda aralashmasi havoda qizdiriladi; 4Fe(CrO₂)₂+8Na₂CO₃+O₂→Na₂CrO₄+2Fe₂O₃+8CO₂
Hosil bo’lgan aralashmani suvda eritib Na₂CrO₄ ertimaga o’tkaziladi.So’ngra bu eritmaga kislota qo’shib,natriy dixromat-Na₂Cr₂O₇ hosil qilinadi. Natriy dixromat-Na₂Cr₂O₇ ni ko’mir yordamida qaytarish orqali xrom(III)-oksidi-Cr₂O₃ hosil qilinadi; Na₂Cr₂O₇+C→ Cr₂O₃+CO
Xromning kimyoviy xossalari. Ikki valentli xrom birikmalari nihoyatda beqaror. Ular kuchli qaytaruvchilardir. Masalan, CrCI₂ ochiq idishda oksidlanadi
Cr+2HCI→CrCI₂+H₂ 4CrCI₂+O₂+4HCI→ 4CrCI₃+2H₂O
Cr(OH) ₂-xrom(II)-gidroksidi asos xossalarini namoyon qilib,hatto suvni qaytaradi; Cr(OH) ₂+H₂O→ Cr(OH)₃+H₂
Hosil bo’lgan Cr(OH)₃ –xrom(III)-gidroksidi amfoter xossaga ega: Cr(OH)₃+3H⁺ →Cr⁺³+3H₂O
Cr(OH)₃+OH^- →CrO^2-+2H₂O
Ishqoriy muhitda kuchli oksidlovchilar ta’sirida uch valentli xrom birikmalari qaytaruvchi xossalarni namoyon qiladi va xrom(VI)-birikmalariga aylanadi.Masalan,2NaCrO₃+3Br₂+8NaOH→2Na₂CrO₄+6NaBr+4H₂O
CrO₃-Xrom (VI)-oksidi to’q qizil rangli kristall modda bo’lib,suvda yaxshi eriydi.U suv bilan reaksiyaga kirishganida faqatgina eritmada mavjud bo’la oladigan kislotalarni hosil qiladi;
CrO₃+H₂O→H₂CrO₄ xromat kislota 2CrO₃+H₂O→H₂Cr₂O₇ dixromat kislota
CrO₃-xromat angidrid. CrO₃-xromat angdridni hosil qilish uchun K₂Cr₂O₇ -kaliy bixromatga konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettiriladi;
K₂Cr₂O₇+H₂SO₄ → K₂SO₄ +CrO₃ +H₂O
CrO₃-xromat angidrid ta’siridan metil spirt yonib ketadi; CrO₃+C₂H₅OH→Cr₂O₃+CO₂+H₂O
Umuman olganda xrom birikmalari kuchli oksidlovchilar bo’lib,ular qaytarilganida uch valentli xrom birikmalariin hosil qiladi;
K₂Cr₂O₇+3K₂SO₃+4H₂SO₄→Cr₂(SO₄)₃+4K₂SO₄+4H₂O
Xrom birikmalari kuchli oksidlovchilar bo’lib,ular kimyo sanoatida keng ko’lamda qo’llaniladi.
VI ^B guruh elementlari dan yana biri Mo-molibdendir.Molibden minerallarining eng muhimi molibden yaltirog’idir.Mo-molibden olish uchun uning oksidi 800-1000⁰C da vodorod bilan qaytariladi; 2MoO₃+6H₂ →Mo+6H₂O
Molibden og’ir metall bo’lib,uning zichligi 10,22,suyuqlanish harorati 2622⁰C, qaynash ahrorati 4810⁰C,ion potensiali 7,1eV,atom radiusi 1,36⁰A.
Oksidlanish darajalari +2,+3,+4,+5,+6 ga teng bo’lib,ular ichida eng barqarori +4,+6 lardir.
Yaxlit holatdagi molibden odatdagi sharoitda havoda oksidlanmaydi.Faqat 600⁰ C da oksidlanib,MoO₃ ga aylanadi.Molibden toza kislorod ta’sirida 500-600⁰ C da yonib ketadi. 700⁰ C da suv bug’i bilan reaksiyaga kirishib,vodorodni ajratib chiqaradi; Mo+2H₂O→MoO₂+2H_2.