7-ma’ruza. Aromatik birikmalar reja benzolning tuzilishi Xyukkelning aromatiklik qoidasi



Download 384,88 Kb.
bet2/4
Sana06.03.2022
Hajmi384,88 Kb.
#484636
1   2   3   4
Bog'liq
Aromatik uglevodorodlar 99b7fe6998522aa19c22

2. Xyukkelning aromatiklik qoidasi


1931-yilda Xyukkel kvant-mexanikaviy hisoblashlar asosida o‘zining quyidagi qoidasini maydonga tashladi.
Birikma yassi tuzilishga ega bo‘lib, (4n+2) − -elektronli halqa saqlagandagina aromatik xossalarni namoyon qila oladi (n=0,1,2,3 va hokazo). Bu qoidaga asosan 2,6,10,14,18,22,26 va hokazo -elektron saqlagan tizimlar aromatik hisoblanadi. Masalan:

(n=1; 4·1+2=6) n=2; 4·2+2=10) (n=3; 4·3+2=14)


бензол нафталин антрацин
Aromatik bo‘lishi uchun halqali birikma molekulasi yassi bo‘lishi shart, chunki shunday bo‘lgandagina -bog‘larni hosil qiluvchi p-elektronlar orbitallari parallel bo‘ladi va bir-birini qoplaydi. Aks holda tutashish buziladi, p-elektronlar bir-birini qoplay olmaydi va tizim aromatik xossalarini yo‘qotadi. Masalan: siklooktatetrayen molekulasi yassi bo‘lmaganligi uchun uning p-elektronlari tutashish hosil qila olmaydi va birikma aromatik xossalarga ega bo‘la olmaydi:

Aromatik halqada ,-tutashishda uzilish bo‘lganda ham aromatiklik yo‘qoladi. Masalan:

3. Nobenzoid aromatik birikmalar


Xyukkelning aromatiklik qoidasiga javob beradigan nobenzoid aromatik ion va birikmalar ham bor.
Siklopropeniliy kationiikkita -elektron saqlagan, aromatik xossalarni namoyon qiladigan, oddiy aromatik ion bo‘lib, quyidagicha olinadi:

Siklopropeniliy kationining birinchi hosilasi − trifenilsiklopropeniliy kationi 1957-yilda R. Breslou tomonidan olindi:



trifenilsiklopropeniliy bortriftorsianidi
Bu birikma barqaror bo‘lib, birikish va halqaning uzilishi bilan boradigan reaksiyalarga kirishmaydi.
Siklopentadiyenil anioni – oltita -elektronli yopiq bulut tutgan aromatik ion bo‘lib, uning tuzilishini quyidagicha tasvirlash mumkin:

(n=1; 4·1+2=6)
Siklopentadiyenil anioni ishqoriy va ishqoriy-yer metallarining tuzlari holida mavjud bo‘ladi. Bu tuzlarni olish uchun siklopentadiyenga metallar (masalan, natriy yoki kaliy) ta’sir ettiriladi:

Siklopentadiyenil anioni aromatik xossalarga ega bo‘lib, elektrofil reagentlar bilan reaksiyaga oson kirishadi.
Siklogeptatriyeniliy (tropiliy) kationi – 1891-yilda olingan bo‘lib, uning tuzilishi 1954-yilda aniqlandi:

1,3,5-siklogeptatriyen (propiliden)dan gidrid ionining ajralishi natijasida tropiliy tuzlari hosil bo‘ladi:

Tropiliy tuzlari (masalan, xloridlari, bromidlari, yodidlari) kristall moddalar bo‘lib, ularda tropiliy kationi galogen bilan ionli bog‘langan. Benzol qatori birikmalaridan farqli o‘laroq, tropiliy kationi elektrofil reagentlar bilan reaksiyaga kirishmaydi (masalan, nitrolanmaydi, sulfolanmaydi). Tropiliy kationi nukleofil reagentlar bilan reaksiyaga kirishadi. Masalan, u gidrid-ionining donori hisoblangan litiyalyuminiy yoki natriyborgidrid ta’sirida siklogeptatriyenga aylanadi, metilen guruhida harakatchan vodorodi bor birikmalar (malon efiri, atsetosirka efiri va hokazo) bilan reaksiyaga kirishadi:

10 ta -elektron tutgan azulen molekulasida tropiliy kationi va siklopentadiyenil anioni yadrolari kondensirlangan:

Azulen − to‘q ko‘k rangli kristall modda bo‘lib, aromatik xossalarni yaqqol namoyon qiladi. 14- va 18-elektronli annulenlar ham aromatik xossalarga ega. Lekin halqa ichidagi vodorod atomlarining itarilishi molekulani notekis qilib, barqarorligini kamaytiradi:


Download 384,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish