7-laboratoriya ishi. Hisoblagichlar yordamida sarf va miqdorni o‘lchash. Qalqovichli sath o‘lchagichlarning ishlash prinspi va asosiy detal elementlarini

0
= 0,
u holda 
x 
F 


 

g 

S 
(
x
)
dx 
0 
Qalqovichning ko‘ndalang kesimi o‘zgarmas bo‘lsa 
F 


 

g 

S 

x 
(3) 
(4) 
Qalqovichli sath o‘lchagichlarda doimiy va davriy cho‘kadigan (buykali) 
qalqovichlar ishlatiladi. 
Doimiy cho‘kadigan qalqovichni sath o‘lchagichlarda qalqovichni yuqoriga 
ko‘taradigan muvozanatlovchi kuch qalqovich og‘irligiga teng va o‘zgarmas bo‘ladi; 
F=G=Const 
(5) 
2 
Bu 
yerdan, 
F 
ρ
0
 
1 
ρ 
x 
dx
 
h
 

---

 
2 
qalqovichning 
suyuqlikka 
botgan 
qismining balandligini topish mumkin 
x 

G
 
S 


 

g 
 

Const 
 
(6) 
0,2 
0,4 
0,6 
0,8 
3 
1,0 
4
 
1,2 
 
2– rasm. Qalqovichli suyuqlik sathini 
o‘lchash sxemasi 
sath o‘lchagichlar shu sxema

---

asosida ishlaydi. Qalqovich 1 roliklar 2 yordamida muvozanatlovchi yuk 3 
bilan elastik tros (po‘lat sim) orqali bog‘langan. YUKbilan biriktirilgan strelka 
shkala 4 ga muvofiq suyuqlik sathni ko‘rsatib turadi. 
Qalqovichli sath o‘lchagichlar uchun, trosning taranglik kuchi va roliklardagi 
ishqalanishni hisobga olgan xolda, «qalqovich-tortuvchi (protivoves)»
tizimning muvozanat holati quyidagi tenglama bilan yoziladi:
G
G
=G
P
–Sh
1

 
c
g,(7) 
bu erda, G
G
, G
P
- qalqovich og‘irliigiga qarshi og‘irlik kuchi (protivoves) 
va og‘irlik kuchi; S – qalqovich yuzasi; h
1
– qalqovich chukkan 
balandligi; 
c
– suyuqlik zichligi. 
Suyuqliknig sathining oshishi qalqovichning chuqurligini o‘zgartiradi 
va va unga qo‘shimcha itaruvchi kuch ta’sir etadi. Yuqorida 
yozilganlarning natijasida tenglik buziladi va - qalqovich og‘irliigiga 
qarshi yuk pastga tushaveradi, toki osilga qalqovich h
1
balandlikga 
teglashguncha. 
Bu o‘lchagichning asosiy kamchiligi-shkalasining teskariligi va tros 
og‘irligining o‘zgarishi hisobga olinmasligi, baland idishlarda hisoblash 
qiyinligi va hokazo. 
Qalqovichli sath o‘lchagichlarning turli modfikasiyalari mavjud. Ular 
bir- biridan tuzilishi, o‘lchash xarakteri (uzluksiz yoki qayd qiluvchi), 
masofaga uzatish tizimini (pnevmatik, elektr va boshqalar) ishlatish 
shartlari va boshqa xususiyatlari bilan farq qiladi.