катта қисми бугунга келиб фойдасиз бир сувенердан бошқа нарса эмас, негаки бу ёзувни ихтиро
қилганлар маълумотларни тартибга солиш, зарурат туғилганда улардан қайта фойдаланишнинг
самарали йўлларини ўйлаб топишмаган. Айнан мана шу масалада Шумер подшоҳлиги, фиръавнлар
давридаги Миср, Кўҳна Чин, инклар империяси алоҳида ажралиб туради – улар ёзма маълумотларни
архивлаш, каталогларга киритиш ва қайта фойдаланишнинг самарали йўлларини ишлаб чиқдилар.
Бундан ташқари, ушбу маданиятларда котиб, ҳисобчи, кутубхоначи ва архив мутахассисларини
ўқитиш учун маблағни аяшмаган. Таълим бериш эса осон иш эмас эди. Кўҳна Месопотамияда
шогирдлар кўчириши керак бўлган машқлар сақланиб қолган. Ушбу матн тўрт минг йил олдин
таълим олган талабалар ҳаётига назар солиш имкониятини беради:
“Мен кириб, ўрнимга ўтирдим. Ўқитувчим лавҳамни ўқиди. “Бу ерда нимадир етишмаяпти” - деди
ва мени калтаклади.
Назоратчилардан бири “Нега рухсатимсиз оғиз очяпсан?” - деди ва мени калтаклади.
Қоидаларга риоя қилишга кўз-қулоқ бўлган масъул “Нега изнсиз турасан?” - деди ва мени
калтаклади.
Дарвозабон “Нега рухсатсиз кирасан?” - деди ва мени калтаклади.
Шумер ўқитувчиси “Нега сен аккадча гапирасан?”
5
- деди ва мени калтаклади.
Ўқитувчим “Сенинг хатинг жуда хунук” - деди ва мени калтаклади.”
6
Қадимги котиблар нафақат ўқиш ва ёзишни, балки каталог, луғат, тақвим, жадвал ва
формулалардан фойдаланишни ҳам ўрганишган. Бошқачасига айтганда, талабалар миянинг одатий
фаолиятига ҳеч қандай алоқаси бўлмаган маълумотларни каталогларга киритиш, олиш ва қайта
ишлаш усулларини ўзлаштирганлар. Мияда эса барча маълумотлар табиий бирлашади. Тўрмуш
ўртоғим билан янги уй учун ипотека шартномасини имзолаш мақсадида банкка келганимда ўз-
ўзидан илк яшаган уйимиз ёдга тушади, сўнг эса хаёл бизни Янги Орлеанда кечган асал ойи томон
етаклайди, Янги Орлеан эса тимсоҳлар билан, тимсоҳлар эса аждарҳо билан боғланади, бу эса тўғри
“Нибуленглар узуги” билан бирикади ва, қарабсизки, қўққисдан Зигфрид ариясини куйлай
бошлаганимни ўзим ҳам сезмай қоламан, банк ходими эса таажжубланиб бақрайганча қолади.
Бюрократиянинг вазифаси ҳамма нарсани алоҳида ғаладонларга жойлаб, тўла тартибга солишдан
иборат: уй учун гаров ҳужжати алоҳида, никоҳ гувоҳномаси алоҳида, солиқ декларациясининг ҳам
ўз жойи бор, суддан келган қоғознинг ҳам. Акс ҳолда нимани қаердан топардинг? Бирор бир
ғаладонда жой тополмаганлари эса – ўша эртакдаги аждарҳо кабилар – ахлат қутисига йўл олади.
Ҳаммасидан энг қийини – сақлашда бир неча туркумга мос келадиган ҳужжатлар. Мисол учун,
Вагнер мусиқий драмаси. Уни қаерга жойлаш керак? Мусиқалар ғаладонигами ёки театрлар
бўлимига? Ёки бўлмаса янги бўлим очиш керакмикан? Шу тарзда мунтазам равишда янги бўлимлар
очилади, ортиқчалари чиқариб ташланади, тартибга келтирилади.
Бундай “ғаладонлар” тизими ичра ҳаракатланиш учун инсон инсондек ўйлашни тўхтатиб,
ҳисобчи ва ёки идора ходими каби фикр юритишни ўрганиши керак. Ҳаммамиз биламиз, қадимги
замонлардан то бугунга қадар ҳисобчи ва идора ходимлари инсондек фикр юритмайдилар. Уларда
мия ўрнида бир неча ғаладон ва қутидан иборат архивлар жавони жойлашган гўё. Бу уларнинг айби
эмас, албатта. Агар ҳамма нарсани токчама-токча жойлаштириб чиқмаса, уларга ишониб
топширилган маълумотлар айқаш-уйқаш бўлиб кетарди. Бундай ходимлар эса на давлатга, на
компанияга ва на исталган бошқа ташкилотга керак. Ёзув ихтиросининг жиддий ва муҳим натижаси
айнан мана шунда – одамлар бошқача фикрлашни, дунёни бошқача қабул қилишни ўргандилар.
Эркин боғлаш ва яхлит фикрлаш ўрнини бюрократик тақсимлаш эгаллади.
Do'stlaringiz bilan baham: