7. Бозор мувозанати ва унинг ўзгариши графиклар орқали қандай таҳлил қилинади?

rasm.

  

Q

bo‘lgan hol.

Agar taklif chizig‘i S talab chizig‘i D ga nisbatan yotiqroq bo‘lsa, ikkinchi variant yuz beradi (2.15-rasm) va uchinchi variantda taklif va talab chiziqlari yotiqligi bir xil bo‘ladi:

P

P₀
P_e

0

Q_e

4. rasm.

To‘g‘ri chiziqli talab va taklif funksiyalari:

D  a  A P(t)
S  b  B  P(t 1)

uchun t   da

P(t)  P(t 1)

bo‘ladi, ya'ni muvozanat narxga bozor narxi

yaqinlashadi agar quyidagi shart bajarilsa, ya'ni

^  1 bo‘lsa.



Bozorning dinamik modelida narxlar trayektoriyasi

P(1), P(2)...

o‘rgimchak

uyasi to‘riga o‘xshagani uchun ham bu model to‘rsimon model deb nom olgan.
To‘rsimon model sifatida birja bozorini (masalan, qimmatli qog‘ozlar bozori, yoki valyuta bozorini) qarash mumkin.

  

Q

bo‘lgan hol.

8. Бозор мувозанати қандай тенглама орқали ифодаланади ва у қандай аниқланади?

Talab va taklifning grafigini chizamiz (4.4-rasm).

Talab va taklif tenglamalari quyidagicha yoziladi:

0
Talab: Q^D  b

 b₁  P

(5)

Taklif:

Q^S  a

• 
  a₁  P
  

(6)

0
Asosiy muammo, berilgan tenglamalardagi o‘zgarmaslar a₀ , a₁ ,b₀ ,b₁

qiymatlarini aniqlashdan iborat. Bu o‘zgarmaslarni tanlash ikki bosqichda amalga oshiriladi.

P, narx

b₀/b₁


P*


b₀/b₁
Q tovar miqdori

Q*

8-rasm. Talab va taklifning eksperimental yo‘l bilan chizilgan grafigi.

Birinchi bosqich. Talab va taklifning narx bo‘yicha elastikligini eslaymiz:

E  ^P  ^Q ,



Q P

bu yerda

^Q - narxning bir birlik o‘zgarishiga to‘g‘ri keladigan talab yoki taklifning

P

miqdoriy o‘zgarishi. Chiziqli bog‘lanishlarda ^Q

P

nisbat o‘zgarmas miqdor bo‘ladi.

5. 
   va (6) tenglamalardan ko‘rinib turibdiki, taklif uchun bu nisbat ^Q  a
   

, talab

P ¹

uchun esa ^Q  b . Endi bu qiymatlarni, ya'ni ^Q

ni elastiklik formulasiga

P ¹ P

qo‘yamiz:

Taklif:

^ P^{* }

E_S  a₁   _Q* 

(7)

 

Talab:

^ P^{* }


. (8)
E_S  b₁   _Q* 

 

Bu yerda P^* va Q^* lar muvozanat narx va muvozanat tovar miqdori bo‘lib, ular

berilgan. Biz

E_S , E_D , P*,Q *

ko‘rsatkichlarning qiymatlariga ega bo‘lganimiz uchun,

ularni (7) va (8) tenglamalarga qo‘yishimiz mumkin. Demak, biz shu yo‘l bilan

a₁ va

b₁ larning qiymatlarini hisoblaymiz.

Ikkinchi bosqich. Endi

a₁ va

b larning qiymatlarini va P^* va Q^* larni (5) va

5. 
   
   1
   tenglamalarga qo‘yib a₀
   

va b₀ larning qiymatini topamiz:

a₀  Q * a<sub>1

 P *;</sub> b₀  Q * b₁  P _.

Misol. Apelsinning narx bo‘yicha taklif va talab elastiklik koeffitsiyentlari

E_S va E_D berilgan. Apelsinning bozordagi ko‘rsatkichlari quyidagicha:

Q*  7,5 т/йил,

P*  75 so‘m (1kg),

E_S  1,6;

E_D  0,8

Birinchi bosqich. Berilganlarni (7) tenglamaga qo‘yib a₁ ni topamiz.

1,6  a ^{ 75 }  0,01 a , bundan a

_ 1,6

 160 .

^{1 } 7500<sup> 1

1</sup> 0,01

1
Ikkinchi bosqich. a ning qiymatini P^* va Q^* larning qiymati bilan birga (5)

tenglamaga qo‘yib, a₀ ni aniqlaymiz:

7500  a₀  160 75  a₀  12000,

bundan, a₀  7500  12000  4500. Biz aniqlangan a₀ va a₁ larning qiymatini taklif tenglamasiga qo‘yib, taklifning aniq tenglamasini topamiz:

Taklif: Q_S  4500  160 P.

Xuddi shu yo‘l bilan talab tenglamasini aniqlaymiz:

 0,8  b ^{ 75 }  0,01b ,
^{1 } 7500^{ 1}

demak, b₁ 

0,8

0,01

 80. b₁ ,

P^*,

Q^* larning qiymatlarini (6) tenglamaga qo‘yamiz va

b₀ ni aniqlaymiz:

7500  b₀  80 75  b₀  6000, yoki b₀  7500  6000  13500.

Shunday qilib, talab chizig‘i quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: Talab: Q_D  13500  80 P.

Xatoga yo‘l qo‘yilmaganligini tekshirish uchun talab bilan taklifni tenglashtirib, muvozanat narxni aniqlaymiz:

Q_S  Q_D , 4500 160 P  13500  80 P,

240 P  18000, bundan P  ¹⁸⁰⁰⁰  75, P  75,

240

demak, tenglamalar to‘g‘ri aniqlangan, nima uchun deganda, 75 so‘m berilgan muvozanat narx.