7-amaliy: Morfologik sath. Grammatik kategoriyalar. So‘zlarni turkumlarga ajratish tamoyillari. Reja

Qiyoslash kategoriyasi. O‘zbek tilshunosligida, nafaqat o‘zbek tilshunosligida, balki jahon tilshunosligida ham qiyoslash kategoriyasi, odatda, ajratilmaydi. Qiyosiy daraja mavjudligi, albatta, tan olinadi va sifat darajalari yoki qiyoslash darajalari (stepeni sravneniya) kategoriyasi a’zosi sifatida taqdim etiladi. Shu bilan birga ushbu fikrga muayyan tanqidiy qarashlar ham uchraydi.
Xususan, hamma sifatlar ham daraja ko‘rsatavermasligi (masalan, «nisbiy» deb ataluvchi sifatlar), darajalangan belgini yangi belgi (yangi so‘z) deb baholash tufayli bunday morfologik kategoriya borligiga shubha bilan qarash haqida A.Y.Smirnitskiy shunday yozadi: «Ko‘plab sifatlarning qiyosiy va orttirma daraja hosil qilolmasligi ularda ko‘rsatilgan grammatik kategoriya ajratilishiga to‘siq bo‘lolmaydi. Boshqa so‘z turkumlarida ko‘rib o‘tganimizdek, alohida so‘zlarda grammatik kategoriyaning u yoki bu shakllarining mavjud emasligi ushbu kategoriyaning so‘zlarning muayyan bir butun lug‘aviy grammatik sinfida mavjud bo‘lishiga halaqit bermaydi. Boshqacha qilib aytganda, sonning u yoki bu shakli ayrim otlar uchun xarakterli bo‘lmagani kabi, bir qator sifatlarda qiyosiy va orttirma daraja shakllari ham bo‘lmasligi mumkin».
Orttirma daraja - belgining ortiqligini ifoda etish uchun qo‘llaniladi.
Ozaytirma daraja - belgining kamlik darajasini ifoda etish uchun qo‘llaniladi.
Qiyosiy daraja - bunda belgining ortiq - kamligi turli chog‘ishtirish usullari vositasida aniqlanadi.

Adabiyotlar
1. Каримов С. Назарий тилшунослик масалалари. Услубий қўлланма. Самарқанд: СамДУ нашри, 2014.
2.Нурмонов А., Исканdарова Ш. Тилшунослик назарияси. –Тошкент, 2008.
4.Тилшунослик назарияси ва методологияси. Тузувчи. – Х.Дадабоев. – Тошкент, 2004.
5.Nurmonov A. Struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari. –Andijon. 2008.
6.Нурмонов А., Шаҳобиддинова Ш., Искандарова Ш., Набиева Д. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. Морфология - Т.:Янги аср авлоди, 2001.
7.Расулов Р. Умумий тилшунослик, 1-қисм – Т.: ТДПУ нашри, 2005.