7-amaliy. Kartada yozuvlarni joylashtirish va shriftlarni tanlash. Shriftlarni tanlash va ularning kartada tarqalishi; kesma shrift tayanch so‘zlar va iboralar: bulak, parallelogramm, mis. Shriftli grafika asoslari

7-amaliy. Kartada yozuvlarni joylashtirish va shriftlarni tanlash. Shriftlarni tanlash va ularning kartada tarqalishi;
KESMA ShRIFT
Tayanch so‘zlar va iboralar: bulak, parallelogramm, MIS.
Shriftli grafika asoslari.
Ikkinchi gurux xarflariga parallelogramning dioganallari sifatida ("I" va "X") bazilari echilgan xolda joylashgan to‘g‘ri chiziqli elementlardan tashkil topgan "A", "I", "K", "X", "J", "M", kabi xarflar kiritiladi. "J", "K", "M" xarflardagi egilgan elementlarni to‘g‘ri chizilishiga aloxida e’tibor berish zarur.
Uchinchi gurux asosan chap element bir xil egiladigan xarflarni ("B", "V", "D", "L", "R", "U", "", "‘", "Ы", "Ya", ) birlashtiradi. "D" xarifini chizilishiga aloxida e’tibor berish zarur. Uning birinchi elementii parallelogramning tomoniga parallel bo‘lishi xamda xarfni kalinlashtirish masofasida tkurishi kerak. "D" xafining Yuqorigi kismi "L" xarfidan fark kilmaydi. "D" xarfining pastki pogonalari xarfni kalinlashtirish masofasiga teng mikdorga parallelogrammdan chetga chikadi. Bu xarfni chizish gorizontal elementlardan boshlash tavsiya qilinadi.
2xarfi "O", "S", "Z", "Yu", "F" xarflaridir. Bu xarflar ovali xarf balandligining 1/3 iga teng bo‘lgan ikkita parallel egilgan To‘g‘ri va parallelogrammning usti va ostidan utadigan ikkita egrichiziqli elementlardan iborat. Turtinchi gurux xarflarini chizishni To‘g‘ri chiziqli elementlarni chizishdan boshlash zarur.
Kichik xarflar alfavitini ikkita guruxga bo‘lish tavsiya qilinadi. Birinchi guruxga -To‘g‘ri chiziqli elementlari kup bo‘lgan xarflar, ikkinchi guruxga esa xarfni kurish asosi tuximsimon xisoblangan xarflar kiritilgan
Kichik xarflar balandligi bosh xariflarning balandligidan 1,5 barobar qisqa bo‘ladi. "b", "d", "v", "f", "u", "r", xariflaridagi chikish elementlari katordan xarf balandligining 1/2 kisimcha Yuqoriga kutariladi yoki pastga tushadi. Xarflar asosidagi intervallar xariflarning shakliga boglikdir.
So‘zlar urtasidagi masofa xarifning bir yoki biryarim kengligi mikdorida belgilanadi. Katorlar orasidagi masofa turli omillarni xisobga olgan xolda belgilanadi. Agarda matn bosh xarflar bilan yozilsa katorlar urtasidagi masofa 1/4dan xarf balandligigacha kutariladi. yunalishdagi bakalavrlarga muljalangan.
Xarf va sonlarni grafik chizilishi shriftlar deyiladi. Xarflarning kengligiga qarab ular ingichka, o‘rtacha va keng bo‘lishi mumkun. Chizish kalinligi bo‘yicha negiz yarim kalin va kalin turlarga bulinadi. Xarflarning kurinish xarakteri bo‘yicha - aylanasimon va To‘g‘richiziqli bo‘ladilar
Shriftning ulchamlari yozuv xariflarining balandligi bo‘yicha millametrllarda aniklanadi. Barcha shriftlar uchun umumiy kengligi va balandligini belgilovchi umumiy koidalar mavjud emas. Bosh xariflarning balandligi kichkina xariflarga nisbatan 1,5 barobar katta bo‘ladi.Xariflar kengligi ularning balandligiga va shriftlar turlariga boglik. Kupchilika xariflar o‘rtacha kenglikka ega. Masalan: b,v, g, ye, z, i, k, l, n, o, p, r, s, t, ch, e, ya, s, d, j, sh, щ, yu, ‘, f, m, xariflari 1,5 barobar keng kilib chiziladi. A xarifining kengligi normal xariflarga karaganda 1 barobar kattadir. Bu shu bilan tushintiriladiki, so‘zlardagi normal 4 kenglikdagi xariflar bilan bir xil bo‘lib, kurinadi.
Xarflarni chizishda optik iloziyasi ta’siri xisobga olinadi. Optik illyuziyasi –bu ob’kt ulchamlarini noTo‘g‘ri kabul kilishdir. Bunday xolat xarflarni yozishda juda kup takrorlanadi b,v,ye,n,z,’,k,j,,e,yu,ya, xariflari va 3,5,6,8, rakamlardagi bunday xolat geometirik urtalarini optik urtalari bilan mos kelmasligida bo‘ladi ya’ni agarda urta boglaydigan elementlari ushbu yozma xariflarning urtasidan utkazilsa bunda ularning pastki kisimlari Yuqori kisimlaridan kichikka uxshab kurinadi. Shuning uchun xam Gorizontal elementlari shunday Yuqoriga kutariladiki bunda xarf kisimlari imkoni boricha bir birlariga teng bo‘lib, kurinadi.
To‘g‘ri chiziqli xarflar orasida tuximsimon xariflar doimo kichikka uxshaydi. Bu ayniksa tuximsimon xariflar shakli aylanaga yakinlashganda anik kurinadi.
Shuning uchun xam noTo‘g‘ri kabul kilishni cheklash maqsadida xariflar aylanma kisimlari Yuqori va pastki chiziqlardan tashkariga chikariladi. Aynan ushbu sababdan (A,M) ning bosh xariflari elementlari katorning Yuqori chizigidan ozgina Yuqoriga chikariladi.
Kesilgan shriftlarda barcha elementlar bir xil kalinlika ega. Ammo kurish illyuziyasi mavjudligi sababli gorizontal elementlar vertikallariga nisbatan kalinrok bo‘lib, kurinadi. Shuning uchun xam ularni ingichkarok kilib chizish zarur.
Barcha optik to‘zatmalar ulchamlarini anik kursatish mumkun emas. Xam bir anik xolatda ular belgilanadi.Bunda albata xarflarning tuzishi bilan boglik umumiy tasurotlar kullanma bo‘ladi.
Yozuvlarning asosiy talabalaridan biri-bu xariflar orasidagi masofalarni bir xilda bo‘lishni taminlashdir. So‘zda xarflarni joylshtirishda ular urtasidagi chiziqli masofa emas, balki maydon xisobga olinadi. Masalan, yozma xarflar bilan yozilgan «MIS» so‘zida xarflar orasidagi masofa bir xilda kuyiladi, negaki xarflar urtasidagi maydon bir xildir;agarda so‘zda aylanali xarflar yoki ogma elementli xarflar kelsa xarflar urtasidagi masofa kushimcha ochik kolgan maydonlar xisobiga kupayadi. Aynan ushbu maydonnixisobga olgan xolda ko‘z bilan chamalab xarflar urtasini To‘g‘rilash zarur.
Xarflar urtasidagi ochikliklarni aniklashning bir necha usullari mavjud. Geometrik usul asosiga «xarflar urtasidagi ochiklik maydoni xarflar ichidagi bush joylar maydoniga tengdir», degan koida qo‘yilgan .
Ammo bu usul yer tuzish chizmachiligida foydalanilmaydi. Ikkita xarf urtasidagi kenglikni ko‘z bilan baxolash o‘rganishurganish zarur.
So‘zlar orasidagi masofa shriftning turiga boglikdir; tor shriftlarda
Bu masofa kamrok, keng shriftlarda-kuprok bo‘ladi. Odatda so‘zlar urtasidagi masofa xarflarning bir yarim-ikki kengligi kilib belgilanadi,
Ammo bunda xam aloxida so‘zlardagi oxirgi va birinchi xarflarning shakllarini xisobga olish zarur.
Masalan, birinchi so‘z G,T, kabi ochik xarflar bilan tugasa, navbatdagi so‘z esa yopik simmetrik N,P xarflari bilan boshlansa , bunday xolda so‘zlar orasini bitta xarfning kengligicha koldirgan ma’kul. Agarda birinchi so‘zning oxiri va ikkinchi so‘zning boshi bir xil yopik simmetrik xarflar (N,P) bulsa, bunday xolda so‘zlar orasidagi masofa ikkita xarf kengligida bo‘ladi. Shunday kilib, gorizantal kator bo‘ylab so‘zlar orasidagi masofa bir xilda bulmasligi zarur aks xolda gapdagi oraliklar turlicha bo‘lib, kolishi mumkin.
Katorlar orasidagi masofa yozuvlar kanday xarflar bilan (yozma yoki katori)bajarilganiga ularning ulchamlari va joylashtirish uchun maydoni
Kandayligiga boglikdir. Agarda matn yozma xarflar bilan yozilsa katorlar orasidagi masofa xarf balandligining turtdan bir kismidan butun xarf balandligigacha agar yozuv katorli xarflar bilan bajarilsa- katorli xarfning birdan- uchgacha balandligida bo‘ladi.
Xarflarni tuzishning boshlangich elementi katordir. Uning xolatini Yuqorigi va pastki chiziqlar bilan aniklanadi. Yozuvlarni bajarish uchun katorlar chizigi uning urtalari xariflar kengligi xamda xariflar va so‘zlar orasidagi masofalardan tashkil topgan oldindan tayyorlangan katorlar talab qilinadi. Katorli xariflarni yozish uchun chakiriladigan elementlarga ustidan bitta kushimcha chiziq kator tagidan bitta kushimcha chiziq tortiladi. Bu katorni belgilashning oddiy shakli bo‘lib, u balandligi unchalik katta bulmagan yozuvlar uchun qullaniladi. Yirik ulchamlardagi xariflarni chzish va yozishda kvadratlar turi kurinishdagi ancha anik belgilangan katorlardan foydalaniladi. Kiya shriftlarni chizishda xariflar uchun chiziqa kiyaligi aniklanadi. Masalan qog‘ozda 1:5 grafasini kurish uchun gorizontal yunalish bo‘yicha ma’lum kattalikdagi uncha katta bulmagan bulak ajiratiladi, gorizontal bulak oxiridan pastga qarab perpen dikulyar bo‘yicha shunday beshta bulak ajiratiladi, beshinchi bulak oxiri gorizontal oxiri bilan tutashtiriladi va natijada zarur kiyalik olinadi.
Nazorat savollari

1. 
   Shriftli grafika nima?
   
2. 
   Xarflarni tuzishning boshlangich elementlariqanday?
   
3. 
   Xarflar urtasidagi ochikliklarni aniklashning necha usullari mavjud?