7 – laboratoriyaliq jumisi. Yarim ótkizgishler hám yarim o’tkizgishli ásbaplar menen islewdi úyreniw

---

7 – LABORATORIYALIQ JUMISI.
YARIM ÓTKIZGISHLER HÁM YARIM O’TKIZGISHLI ÁSBAPLAR MENEN
ISLEWDI ÚYRENIW.
 
 
Jumıstiń maqseti.
Yarim ótkizgishli diodtıń dúzilisin hám túrlerin úyreniw. Yarim ótkizgishli
diodtan ótetuǵın toktiń oǵan berilgen kernewge baylanısliliǵin úyreniw hám tekseriw.
Kerekli ásbap - úskeneler:
Turaqli tok deregi, reostat, voltmetr, ampermetr, yarım ótkizgishli diod
(D 7 J yamasa D 226), elektr gilti hám basqa járdemshi qurallar.
Diod - elektr toǵın bir tárepleme ótkiziw qásiyetine iye bolǵan elektron ásbap esaplanadı. Diodlar
eki túrli: shiyshe ballonǵa jaylastırılǵan eki elektrodlı elektron lampa hám yarım ótkizgishli (ultanı
- germaniy hám kremniy kristalları) boladı. Germaniy bir tekli kristallı
1 - súwret. Germaniy tiykarindaǵi yarım ótkizgishli diodtıń dúzilisi 
Tiykarinda jasalǵan diodlardıń birine D 7J (J háribi ornına basqa háriplerde bolıwı múmkin)
mısal bola aladı. Diod tómendegi dúziliske iye (1 - súwret) G germaniy monokristallınan jasalǵan
plastinka (a) dan ibarat bolıp, onıń bir jaǵına bir tamshı Indiy (b) kepserlengen. Bir - birinen
shegara menen ajıralıp turatuǵın elektron (n) hám gewekli (p) ótkiziwsheńlikke iye bolǵan eki
qatlam payda etiledi. Bul qatlam elektr toǵın bir tárepleme ótkiziw qásiyetine iye.
Germaniy plastinkası metal korpus (g) ultanǵa qalayı menen dánekerlengen hám ol teris polyus
esaplanadı. Ekinshi kontakt (b) Indiy tamshısına jalǵanǵan hám oloń polyus esaplanadı.
Ol shiyshe izolyator arqalı korpustan izolyaciyalanǵan.
Diodtıń ushları paneldegi oń hám teris belgiler menen belgilengen eki qısqıshqa jalǵanǵan. Sırtqı
elektr maydan bolmaǵan jaǵday ushın elektronlı hám gewekli yarım ótkizgishlerdiń qońsılas
qatlamında elektr maydan payda bolıwın qarap shıǵamız. Elektronlardıń jıllılıq energiyasınıń
kjumisihalatina tuwrı keliwshi energiyadaǵiqozǵalisi sebepli elektronlargewekli yarım ótkizgishpenen
sheg aralas qatlamdatoplanadı, geweklerbolsagewekli yarım ótkizgishkeqońsi elektronlı yarım
ótkizgish qatlamındatoplanadı. Soniń ushın elektronlı yarım ótkizgish 2 menen sheg
aralasbolǵangewekli yarım ótkizgish 1 qatlamterispotencialǵa iye boladi (2
–
súwret) . Gewekli
yarım ótkizgish 1 menen sheg aralasbolǵan elektronlı yarım ótkizgish 2 bolsaoń potencialǵa iye
boladi. Elektrongewekliótiwgetikkeleyjabisipturǵan elektronlı hám gewekli yarım ótkizgishlerqaplami
arasındapotenciallarayirmasi paydaboladi.
б 
n 
p 
g 

---

2 - súwret 
Soniń menen birge, elektr maydani paydaboladi. qanday dabirwaqitaraliǵindagewekli yarım
ótkizgishteqansha elektronlarqaytaqosilsa, solwaqitaraliǵinda elektronlı yarım ótkizgishtengewekli
yarım ótkizgishkesonsha elektronótedi, solwaqitaraliǵinda elektronlı yarım ótkizgishte elektronlar
menen qanshageweklerqaytaqosilsa, solwaqitaraliǵindagewekli yarım ótkizgishte elektronlı yarım
ótkizgishtesonshageweklerqosiladi. Nátiyjede belgilishamadaǵi elektr maydanjúzegekeledi.
elektronlı hám gewekli yarım ótkizgishlerdiń qońsilas shegarajanindaǵi paydabolǵan qatlam 1
hám 2 de toktasiwshilar (elektronlar elektronlı yarım ótkizgishlerde hám gewekler hám gewekli
yarım ótkizgishlerde) kemeygenliginańsatkózaldimizǵakeltiriwimiz múmkin. Juqa qatlamniń qarsiliǵi
yarım ótkizgishtiń kólemindegiqarsiliqtanádewirúlkenboladi. Bul qatlam