62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

İNCELEME
najın hem doğrudan hem de dolaylı biçimde 
oldukça etkili olduğu görülmektedir. Hükü-
metin geleneksel toplumu modernleştirme 
misyonunu destekleyen askerlerin konut koo-
peratifi üyelerinin bu caminin modern olması 
isteğinde dini ve politik kimliklerin bir sentezi 
ortaya çıkmaktadır. Bu talepler, neredeyse ide-
olojik nitelik kazanmış olan, kolektif bilinçal-
tındaki “kubbe, minare ve süslü saçaklar” ile 
bir araya geldiğinde, Mescid-i Tuba, böylece 
ne fazla modern ne de fazla geleneksel bir yapı 
olarak kimlikle ilgili tüm talepleri karşılayan bir 
yapı olmuştur.
Modernleşme Batı Avrupa ülkelerinde bir 
süreç içinde ortaya çıkarken, geç modernleşen 
ülkelerde –sömürge olsun ya da olmasın– bu 
değişim çok ani bir biçimde gerçekleşmektedir. 
Böylece “modern” ile gelenek arasında gidiş 
gelişler, geleneğin modernleştirilmesi, moder-
nin yerelleştirilmesi gibi ara çözümler ortaya 
çıkmaktadır. Mescid-i Tuba örneğinde bir yanda 
devletin adında da geçen dinsel kimlik, bir 
yanda da modernleşme arzusu içindeki yöneti-
ciler vardır ve bir geleneğin modern dille sen-
tezlenmesi gerekmektedir. Dini inancı temsil 
edecek yapılar belirli elemanların değiştirilmek-
sizin yinelenmesi mi olmalıdır, yoksa daha yalın 
ve farklı bir biçimlendirme yapılabilir mi? Cami 
gibi bir temsil mekânı söz konusu olduğunda 
ortaya çıkan tasarım ve yapım sürecine yönelik 
bu çelişkili soruların yanıtları patronajın dinsel 
ve politik formasyonunda aranmalıdır. 
F. Emel Ardaman, Doç. Dr., MSGSÜ Mimarlık Fak. Mimarlık Bölümü, 
[e-mail]