6-tema. Statika elementleri

4. İmpuls momenti hám onıń saqlanıw nızamı

Aylanbalı qozǵalıs nızamların ilgerilemeli qozǵalıs nızamları menen salıstırsaq, ilgerilemeli qozǵalıstaǵı massa-m ornında aylanbalı qozǵalısta I - inerciya momenti, kúsh ornında, kúsh momenti shaması qollanıladı.

m-massali materiallíq tochka r radiuslı sheńber boylap  sızıqlı tezlikke qozǵalsa impuls momenti
(5.21)
ga teń boladı.
(5.21) teńlemedegi sızıqlı tezlikti =r ańlatpa menen almastırsaq:

Bul ańlatpadagı I=mr² qozǵalıstaǵı materiallíq tochkanıń inerciya momenti ekanligin itibarǵa alsaq, materiallíq tochkanıń impuls momenti ushın tómendegi ańlatpanı payda etemiz:


eki , (5.22)
bunda L baǵıti menen  tiń baǵıtı sáykes keledi.
Endi impuls momentiniń ózgeriw tezligi nege baylanıslılıǵın anıqlayı3. Bunıń ushın inerciya momentin (I=const) turaqlı dep (5.22) teńlemeden waqıt boyínsha tuwında alamız:
(5.23)

Bul teńlemeni aylanba qozǵalıs dinamikasınıń tiykarǵı teńlemesi (5.20) menen salıstırıp

(5.24)
qatnasın payda etemiz. Demek, materiallíq tochkanıń impuls momentinń ózgeriw tezligi oǵan tásir etiwshi kúsh momentine teń eken.
Eger kúsh momenti ( =0) nolge teń bolsa,
(5.25)
shárti
yaki (5.26)
bolǵanda ǵana orınlanadı. Bul (5.26) ańlatpa materiallíq tochkalar sistemasi ushın, impuls momentiniń saqlanıw nızamın xarakterleydi: materiallíq tochkalar tuyıq sisteması impulsınıń qálegen tochkaǵa salıstırǵanda momenti ózgermeydi.


Bekkemlew ushın sorawlar:

1. 
   Materiallíq tochka inerciya momenti dep nege aytıladı hám qanday birliklerde ańlatıladı?
   
2. 
   İlgerlemeli qozǵalıstaǵı dene massası menen aylanbalı qozǵalıstaǵı dene inerciya momenti ortasında qanday parıq bar?
   
3. 
   Aylanbalı qozǵalıs ushın dinamikanıń ekinshi nızamı ańlatpasıni jazıń hám túsindiriń.
   
4. 
   Tuyıq mexanikalíq sistema ushın qozǵalıs muǵdar momentiniń saqlanıw nızamın túsindiriń.
   

5. Aylanba qozǵalıstaǵı qattı deneniń kinetik energiyasın túsindiriń.