6-мавзу. Ўзбекистон Республикасида озиқ-овқат саноатининг ҳолати ва ривожланиш истиқболлари. Озиқ-овқат саноати соҳасида интегратсиялашув ва инноватсион муҳитнинг шаклланиши

Озиқ -овқат саноатининг иккита асосий тоифаси мавжуд.
Биринчиси, импорт қилинадиган хом ашё билан ишлайдиган ва темир ёъл узелларига, маҳсулот импорт портларига ёъналтирилган саноат саноат марказлари... Уларда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар юқори даражада ташилади. Иккинчи тоифага хомашё ва истеъмолчиларга ёъналтирилган саноат киради.

Озиқ -овқат саноатининг асосий қисми қайта ишлаш саноатига тегишли. Шу билан бирга, қазиб олиш саноатига кирувчи корхоналар бор: бу ош тузи, балиқ ва қутулиш мумкин бўлган ёввойи ўсимликларнинг бир неча турларини олиш.

Озиқ -овқат саноатида хом ашёни қайта ишлашнинг турли усуллари қўлланилади. Улар озиқ -овқат маҳсулотларининг инсон саломатлиги учун ишлатилишининг тўлиқ хавфсизлигини таъминлаши, уларнинг озуқавий қийматини, таъми ва сотилишини яхшилашга мажбурдирлар. Ахир, табиий шаклда истеъмол қилишга яроқсиз бўлган кўплаб озиқ -овқат маҳсулотлари бор, чунки улар таркибида инсон саломатлиги учун хавфли компонентлар мавжуд ёки улар яхши сўрилмайди. Умумий қабул қилинган ишлаб чиқариш технологиялари тайёр маҳсулотларнинг хавфсизлигини тўлиқ таъминлай олмайди. Бироқ, технологик қайта ишлашнинг ўзгариши озиқ -овқат маҳсулотларининг сифатини сезиларли даражада яхшилаши, сақлаш муддатини сезиларли даражада узайтириши мумкин. Хом ашёни қайта ишлашда технологик жараённинг асосини кетма -кет кетма -кет бажариладиган оператсиялар ташкил этади.

Озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришда бактериал ва бактериал бўлмаган ферментатсияга асосланган жараёнлар муҳим рол ўйнайди. Биринчисига вино, пишлоқ, пиво ва ҳоказо ишлаб чиқариш жараёнида содир бўладиган ферментатсия киради, иккинчисига ўз ферментлари ёрдамида, масалан, гўштнинг пишиши пайтида содир бўладиган жараёнлар киради. Бунга сунъий ферментлардан фойдаланиш ҳам кириши мумкин.
Хом ашёни қайта ишлашнинг асосий усулларидан бири - консерва.
Сўнгги пайтларда озиқ-овқат хом ашёсини қайта ишлашнинг бошқа усуллари кенг тарқалди: стерилизатсия қилувчи филтрлаш (шарбатлар, пиво ишлаб чиқаришда ишлатилади), тендеризатсия (электр токидан фойдаланиш), энг тез иссиқлик билан ишлов бериш учун юқори частотали токлардан фойдаланиш.
Одамларнинг соғлиғини яхшилаш мақсадида иқтисодий ривожланган мамлакатларда махсус товар ишлаб чиқарадиган озиқ -овқат маҳсулотларини қайта ишлашнинг бошқа тармоқлари яратилмоқда.
Озиқ -овқат саноати - корхоналари асосан озиқ -овқат маҳсулотлари ишлаб чиқарадиган тармоқлар мажмуи. Деярли ҳар бир нисбатан катта жой бу соҳада корхоналар бор. Баъзи мамлакатларда озиқ -овқат саноати халқаро ихтисослашувнинг бир тармоғи бўлса, бошқа мамлакатларда у фақат аҳолининг эҳтиёжларини қондиради.
Саноат тузилиши озиқ -овқат саноати мураккаб. У озиқ -овқат маҳсулотлари, шунингдек совун -парфюмерия ва косметика маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи корхоналарни ўз ичига олади.
Корхоналарнинг саноатда жойлашишига асосан иккита омил таъсир кўрсатади: хом ашё базасига ёки истеъмолчига.
Корхоналарнинг хом ашё ишлаб чиқариш жойлари яқинида жойлашганлиги, айрим саноат тармоқларида (шакар, алкогол, консерва саноати) хом ашёнинг истеъмоли тайёр маҳсулот массасидан анча юқори бўлиши билан изоҳланади. Қолаверса, бундай қишлоқ хўжалик хом ашёсини ташиш осон эмас.

Корхоналарнинг истеъмол соҳаларига жалб этилиши, озиқ -овқат саноатининг аксарият қисми сақлаш муддати чекланган ва узоқ масофаларга ташилиши мумкин бўлмаган оммавий маҳсулотларни ишлаб чиқариши билан изоҳланади. Шу сабабли, нон маҳсулотлари, қандолатчилик ва макарон фабрикалари, пиво заводлари улар учун хом ашё бор -ёъқлигидан қатъи назар, маҳсулотлар истеъмол қилинадиган жойларда яратилади.

Шакар заводлари қанд лавлаги ёки қамиш экинлари экиладиган майдонларга иложи борича яқин жойлашган, чунки бу хом ашё узоқ масофали транспортга бардош бера олмайди. Тамаки хом ашё сифатида қайта ишлашни талаб қилмайди. Шунинг учун, масалан, тамаки фабрикалари Ғарбий Эвропа, фақат импорт қилинадиган хом ашёлардан фойдаланинг.

Шаҳарлар озиқ -овқат саноатининг жойлашишига катта таъсир кўрсатади, чунки уларнинг аҳолиси гўшт, сут, тухум ва ноннинг асосий истеъмолчиси ҳисобланади.

Озиқ -овқат саноати корхоналарининг асосий тури - комбинатлар комбинатлари комплекс фойдаланиш чиқиндиларни тўлиқ қайта ишлашга эга бўлган хом ашё. Шакар, консерва, ёғ -мой ва бошқа заводлар бор.

Масалан, ёг ъва ёғли ўсимлик чиқиндилардан ўсимлик ёғи, қаттиқ ёғ, маёнез, маргарин, совун, ювиш воситалари, қуритувчи ёг ъ, глитсерин ва бошқаларни ишлаб чиқаради.Гўшт консерва заводларида ҳеч нарса исроф қилинмайди. Ҳатто ҳайвонларнинг шохлари ва туёқлари саноатда ишлатилади ва баъзи ҳайвон органлари дори -дармон ишлаб чиқариш учун қимматли хом ашё ҳисобланади.

Озиқ -овқат саноати ривожланган мамлакатларда катта ютуқларга эришди. Улар орасида юқори сифатли озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқаришда ўз анъаналари билан машҳур бўлганлар ёки ишлаб чиқариш кўлами билан ажралиб турадиганлар бор.

Дания Эвропанинг "сут фермаси" деб номланади. Швейтсария, Голландия ва Франтсия қаттиқ пишлоқ ишлаб чиқариш билан машҳур. Юқори сифатли консерва гўшти Эвропа ва Американинг кўплаб ривожланган мамлакатларида, балиқ - Норвегия, Исландия, Испания ва Португалияда, сабзавотлар - Болгария ва Венгрияда ишлаб чиқарилади. Спагетти ва питссанинг туғилган жойи Италия. Германия колбаса ва пивоси билан, Франсия ва Испания шароб билан машҳур. Яқинда янги саноат тармоқлари-тайёр ва музлатилган овқатлар, ҳар хил озиқ-овқат қўшимчалари ишлаб чиқариш ривожланди.