Yagona (yaxlit) baholar mamlakatning barcha hududlarida amal qiladi. Ular davlat tomonidan o'matiladi va tartibga solinadi.
Mintaqaviy baholar mamlakatning ayrim hududlarida shakllanadi. Bunday baholam ing tarkibiga qishloq xo'jaligi mahsulotlari va xom-ashyo, gaz, elektroenergiyaning baholarini kiritish mumkin.
Shu mintaqaning o'zida ishlab chiqariladigan va iste’mol qilinadigan mahsulotlarga o'matilgan baholar mahalliy baholar deyiladi.
Bozorda davlatning ta’sirchanligi, tartibga solish va raqobat darajasining xarakteri bo‘yicha baholaming quyidagi turiari mavjud:
erkin (bozor) baholar(i);
qayd etilgan (qat’iy) baholar;
tartibga solinadigan baholar; • prestij (kamyob, obro'li) baholar;
paritet (teng) baholar.
Mahsulotlami ishlab chiqaruvchilar va xizmatlami ko'rsatuvchilar tomonidan bozor kon’yunkturasiga muvofiq ravishda talab va taklif asosida qo'llaniladigan baho erkin (bozor) baholar(i) deyiladi.
Qayd etilgan (qat’iy) baholar ma’lum darajada o'matilgan baholardan iborat.
Asosan yuqori ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan muhsulotlarga nisbatan tegishli boshqaruv organlari tomonidan foydalaniladigan baholar tartibga solinadigan baholar deb ataladi.
O'tib bo'lmaydigan xususiyatlarga ega bo'lgan juda yuqori sifatli buyumlarning bahosiga prestij (kamyob, obro‘li) baholar deyiladi.
Bir necha mamlakatiarning davlat hokim iyat organlari tomonidan qishloq xo'jaligi mahsulotlari, boshqa tovariar va xizmatlar baholari o'rtasidagi nisbatni tartibga keltirish uchun qo'llaniladigan baholar paritet (teng) baholar deb ataladi.
Yetkazib berish va sotish shartlariga ko'ra baholami quyidagicha farqlash mumkin:
netto-baholar;
brutto-baholar (fakturaviy baholar);
jahon baholari.
Oldi-sotdi joyidagi baholarga netto-baholar deyiladi.
Oldi-sotdi shartlariga (soliqlaming turi va miqdori, chegirmalaming mavjudligi va darajasi, frank turiari va sug'urta shartlariga) muvofiq ravishda aniqlanadigan baholar brutto-baholar deb ataladi.
Jahon baholari yirik import va eksport operatsiyalari amalga oshiriladigan baholardan iborat. Amaliyotda jahon baholari xomashyo tovarlari bo'yicha eksportyor mamlakatning darajasi yoki bir va auksionlar bahosi; ishlab chiqarish-texnikaviy maqsadlarga mo'ljallangan buyumlar bo'yicha — jahondagi yetakchi ishlab chiqaruvchilaming baholariga muvofiq; xalq iste’mol tovarlari bo'yicha —
yetakchi yirik kataloglarda e’lon qilingan baholarda aniqlanadi.
Amaliyotda ichki firmaviy (transfert) baholar degan tushuncha ham mavjud. Bunday baholar bir firmaning bo'linmalari yoki bir assotsiatsiya tarkibida bo'lgan bir necha firmalar o'rtasida mahsulotlar realizatsiya qilinganda qo'llaniladi.
Baholaming yana bir turi bor. Ulaming nomi tabaqalashtirilgan baholar deb yuritiladi. Bunday baholar tabiiy, hududiy va XYuSlaiga bog'liq bo'lmagan boshqa mahsulotni ishlab chiqarish va realizatsiya qilish xarajatlaridagi farqiar, shuningdek, mahsulotning sifatidagi farqlarga (navi, yangiligi va boshqa sifat belgilariga ko'ra) bog'liq ravishda bir xil mahsulotlarga o'matiladigan turli ulguiji, sotib olish va chakana baholardan iborat bo'ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar ishlab chiqaruvchilar tabaqalashtirilgan baholardan iste’molchilarning turli guruhlari uchun foydalanadi. Bunda, albatta, ishlab chiqaruvchi sotib oluvchilarning har bir guruhi uchun maksimal baholami o'rnatishga harakat qiladi. Bunday baho sotib oluvchining rezervlashtirilgan bahosi deyiladi. Rezervlashtirilgan bahoning sotib oluvchilar daromadlariga bog‘liq ravishda o‘matilishi bahoning ideal diversifikatsiyasi deb ataladi. Tabaqalashtirilgan baholar sotib olinayotgan tovarlaming miqdoriga bogiiq ravishda ham o'rnatilishi mumkin. Bunga muvofiq ravishda tovarlaming kichik partiyalari va bir martalik buyumlar uchun baholar yuqori, ular yirik partiyada sotib olinganda esa baholaming darajasi ancha pasaytirilishi mumkin.
Baholaming har bir turi ularga tegishli boigan shakllantirish va foydalanish xususiyatlariga ega. Masalan, XYuSlarning ulguiji baholari sanoat tovarlarining turli guruhlariga tegishli boigan o‘ziga xos belgilar bilan xarakterlanadi. Energiyatashuvchilaming bahosi, o‘z navbatida, boshqalardan tashqari, resurslami tejab-tergash siyosatini amalga oshirishda muhim iqtisodiy richag boiib hisoblanadi.
Aniq baho o ‘zida ma’lum bir elementlarni mujassam etadi. Ularning ahamiyati absolyut ifodalanishda bahoning tarkibi,
•birlikning qismi yoki foizlarda ifodalangan baho tarkibidagi har bir elementning salmog'i esa bahoning tarkibiy tuzilmasi deb ataladi.
Baholaming namunaviy tarkibiy tuzilmasi quyida keltirilgan:
