6-mavzu. Xalqaro tovar savdosi va uni boshqarish

Bojxona bojiga tortishning ikki asosiy usuli mavjud.

1. Maxsus boj- bunda boj miqdori, tovarning og‘irligi, hajmi, miqdori birligidan belgilangan summa sifatida o‘rnatiladi (masalan: avtomabil divigatelidan, 1sm3dan).

MBB=TBQ*MTS

MBB- maxsus bojxona boji. TBQ –tovarning bojxona qiymati.

MTS- maxsus tarif stavkasi.

2. Advalor bojlar (lotincha advalorem-qiymatdan), bunda bojxona boji sotuvchi tomonidan qayd etilgan tovar qiymatidan foiz ko‘rinishida aniqlanadi.

ABB = TBQ * (1+ATS)

ABB –advalor bojxona boji.

TBQ – tovarning bojxona qiymati.

ATS –advalor tarif stavkasi.

Milliy bojxona bojlarining tartiblashtirilgan reestri (ro‘yxati) tarif deb ataladi.

Bojxona tariflarining shakllanishida asosiy prinsip- tovarni qayta ishlash darajasining oshib borishi bilan tarif stavkasining ortishidir.

4. Jahon savdosini xalqaro boshqarish

Erkin savdo siyosati (inglizcha fritredlik- freetrade) iqtisodiy hayotning bir hodisasi sifatida XVIII asrning ikkinchi yarmida paydo bo‘ldi. Uning nazariy modeli A. Smitning mashxur “Xalqlar boyligi tabiati va sabablari” asarida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.

Fritredlik nazariyasi boshqa ingliz iqtisodchisi D. Rikardo asarlarida rivojlantirildi va deyarli nihoyasiga yetkazildi. XIX asrning ikkinchi yarmigacha Erkin savdo siyosati Buyuk Britaniya va uning dominionlari bo‘lgan davlatlar iqtisodiyotida kuzatildi. Lekin hozirgi kunga kelib fritredlik tizimining klassik ko‘rinishiga ega bo‘lgan birorta davlat qolmadi. Biroq fretredlik siyosatining unsurlari ayrim mamlakatlarda saqlanib qoldi. (Masalan: offshor hududlar, erkin iqtisodiy hududlar)

Proteksionizm siyosati inglizcha, protection- himoya, homiylik degan ma'noni anglatadi, ya'ni milliy iqtisodiyotni ichki va tashqi bozor tamoillarining salbiy ta'sirlaridan himoyalash maqsadida davlat tomonidan joriy etiladigan iqtisodiy va ma'muriy chora tadbirlar tizimiga qarama-qarshi qo‘yiladi. Proteksionizm o‘z mohiyatiga ko‘ra ilk davlatlar shakllangan paytdan buyon mavjud. Bu siyosatning prinsiplari nazariy jihatdan Amerikalik davlat arbobi Gamilton (XVIII asr) va taniqli nemis iqtisodchisi F. List (XIX asr) asarlarida ishlab chiqilgan.

Proteksionizm siyosati o‘zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega.

Ijobiy tomonlari.

-iqtisodiyotning yangidan shakllanayotgan sohalarini qudratli xorijiy kompaniyalar raqobatidan himoyalash.

-jahon bozorida raqobatbardosh bo‘lmagan eski sohalarni qo‘llab quvvatlash.

-demping va xorijiy raqobatning boshqa nohalol usullari bilan kurashish.

-jahon bozori kon'yukturasidagi tebranishning milliy iqtisodiyotga ta'sirini kamaytirish.

-byudjetning daromad qismini ko‘paytirish.

Salbiy tomonlari.

-aholi turmush darajasida sof yo‘qotishlarning ortib ketishi.

-milliy iqtisodiyotda nosamara sohalar va korxonalarning saqlanib qolishi kabi tomonlari bilan xarakterlanadi.