6-Mavzu: Texnologiya fanida o’qitish shakllari Reja

Texnologiya fanida o’qitish metodlari.
Reja
1An’anaviy (og’zaki, ko’rgazmali, amaliy,muammoli).
2.No’ananaviy o‘qitish metodlari. (grafik organayzerlar)
Mehnat ta’limining ogzaki metodlari
1. Suhbat, materialni ogzaki bayon qilish. Bu metod o`quv materialini shunday bayon qilishni nazarda tutadiki, buning natijasida yangi texnika mehnat tushunchalari ochib beriladi, mashinalar, mehnat va texnologiya jarayonlari haqidagi texnik-iqtisodiy ma’lumotlar o`rganib chiqiladi, umuman mehnat usullari va topshiriqlarini bajarish yuzasidan tushuntirishlar beriladi. Bu metod asosida o`qituvchining jonli so`zi yotadi, bu so`z esa o`quvchilarga kuchli xis etilishi (emotsional) ta’sir ko`rsatadi, ularning tasavvurini boyitadi, ijodiy fikr yuritishga undaydi, ko`pgina shaxsiy ijobiy sifatlarni tarkib toptirishga yordam beradi.
Bayon qilinayotgan material o`quvchilarning tushunishi uchun qiyin bo`lgan, yangi ma’-lumotlar xabar qilingan, mehnat usullarini bajarish yo`llarini tushuntirib berish talab qilingan hollarda ogzaki bayon qilish metodidan foydalaniladi. O`qituvchi ogzaki bayon qilish jarayonida o`z yozuvlari, hisoblari, hisob-kitoblar, eskizlardan keng foydalanadi. O`quv-materialini o`zlashtirish uchun o`quvchilar o`tilgan mavzu yuzasidan haqiqiy tayyorgarlik darajasiga ega bo`lishlari kerak. Bu so`rash yoki esdan chiqarib yuborilgan darslarni qayta tiklash va tajriba orttirish yo`li bilan oson aniqlanadi.
O`quv materialini bayon qilish muntazam, mantiqan izchil va shugullangan bo`lishi kerak. Bunda o`quvchilar materialni oson anglab olish uchun o`qituvchi o`z tushuntirishini o`quv-chilarga test savollarini berish bilan bo`lib turishi, ularning o`zlashtirishini va diqqatini tekshirishi kerak.
Ogzaki bayon qilish metodi ayrim kamchiliklarga egadir (ba’zan o`quvchilarning darsda faollik ko`rsatmaganligi va ularning darslarda yaxshi o`zlashtirmasligi kuzatiladi), natijada o`qituvchi ko`pincha darsning o`zlashtirilish jarayonini tezlatib boshqarish imkonidan mahrum bo`lib qoladi. Bu kamchiliklarga barham berish uchun darsda ritorik savollar (ya’ni bular shunday savollarki, ularga o`qituvchining o`zi javob qaytaradi) berish, shuningdek ko`rsatmali qo`llanmalarni namoyish qilish, texnologiya hujjatlarini, kinematik qo`llanmalarni tahlil qilish, hisob-kitoblar o`tkazish maqsadga muvofiqdir.
O`qituvchi o`quvchilar ehtimol bo`lgan savollarni, ularning shubhalari va e’tirozlarini oldindan ko`ra olishi, o`zi savollar qo`yib o`zi ularga javob qaytarishi kerak. Kirish va joriy instruktajlari o`tkazish vaqtida mehnat va hunar darslarida o`quv materialining og´zaki bayon qilishdan keng foydalaniladi. Tajribali o`qituvchilar odatda gapni mashgulot mavzusi uning ayrim muhim masalalari bilan qisqacha tanishtirishdan boshlaydilar, bunday maqsad o`quvchilarga mazkur masalalar o`rtasidagi uzviy bog´liklik oldindan aniq bo`lishi kerakligidir. Masalan: har bir stanokni, mashinani o`rganish vaqtida o`qituvchi o`quvchilarni bu stanok va mashinaning vazifasi bilan tanishtiradi. Shundan keyingina ularning tuzilishi va ishlash tamoyillarini tushuntirishga o`tadi, ularda bajariladigan texnologiya jarayonlari bilan tanishtiradi. Bu hol o`quvchilarda ana shu stanok va mashinaning konstruktsiyasini batafsil o`rganib chiqishga qiziqish uyg´otadi. Ular bu stanok va mashinalarning paydo bo`lish g´oyalari ayrim uzellari qanday tuzilganligini, ularning vazifasi va konstruktiv xususiyatlari qandayligini, ular o`r-tasidagi kinematik boglanish nimalardan iborat ekanligini va hokazolarni bilishni istaydilar. O`quv ustaxonalarida o`tkaziladigan mehnat operatsiyalarini bilib va o`zlashtira olish vaqtida o`qituvchi avvaliga ularning vazifasi va ishlab chiqarish (texnologiya) jarayonida tutgan o`rnini tushuntirib beradi, ularni o`quvchilar ilgari o`zlashtirib olgan operatsiyalar bilan taqqoslaydi, bu bilan ularga xos bo`lgan umumiy belgilarni ajratib ko`rsatadi va farklarni tushuntirib beradi. Shunday qilib o`quv materialini ogzaki bayon qilish vaqtida xulosalar va umumlashmalarni isbot bo`lishi uchun o`rgani-layotgan jarayonlar, hodisalar va predmetlarni qiyosiy tahlil qilish katta ahamiyatga ega bo`ladi.
O`qituvchi mavzuni bayon qilishni tamomlar ekan, o`quv materialining asosiy qoidalariga qisqacha yakun yasashi lozim.
2-suhbat. Bu mehnat ta’limining shunday usulidirki, unda o`qituvchi to`g´ri qo`yilgan savollar yordamida o`quvchilarda ilgari o`zlashtirilgan bilimlarni esga tushiradi va shu asosda mustaqil ravishda yangi bilimlar hosil qilishga undaydi.
Mehnat ta’limi metodi bo`lgan suhbatdan yangi materiallarni o`rganish vaqtida shuning uchun foydalaniladigan, ilgari o`zlashtirilgan bilimlar va amaliy tajriba uning bazasi bo`lib, xizmat qilishi kerak. Bilimlar, amaliy tajribalar mavhum bo`lmasdan, mazmun jihatidan ham tafsilot (xarakter) jihatidan ham, boglangan bo`lishi, ya’ni umumiylikka ega bo`lishi lozim.
O`quvchilarning yangi o`quv materialining suhbat usuli bilan o`rganish o`qituvchilar mashgulotga puxta tayyorgarlik ko`rishni talab qiladi. Bu tayyorgarlik shundan iborat bo`ladiki, o`qituvchi dars rejasini tuzish vaqtida suhbatning asosiy mazmunini belgilab oladi, asosiy savollarni tuzib chiqadi, butun suhbatning borishini, o`quvchilar bajarishi mumkin bo`lgan javoblarni o`ylab oladi, qisqicha kirish va yakunlovchi suhbatlarni tayyorlaydi.
O`quvchilar suhbatning borishi jarayonida o`qituvchining savollariga javob berar ekanlar, o`zlariga ilgarigi materialdan ma’lum bo`lgan faktlar, qoidalarni taxlil qiladilar, yangi yakunlarni ifodalaydilar va umumiy xulosalar chiqaradilar. Hamma o`quvchilar qo`yilgan savollarning mazmuniga qarab, zarur bo`lib qolsa, bir-birlarining javoblarini to`ldiradilar va to`girlaydilar. Bunda o`qituvchi suhbatning borishini to`g´ri boshqarishi asosiy e’tiborni ancha kuchli va faol o`quvchilarga qaratmasdan birmuncha 3, 2, 1 baholar atrofida biladigan o`quvchilarni ham suhbatga jalb qilishga e’tibor berishi muhimdir. Suhbatni o`tkazish vaqtida o`qituvchi o`zi chaqirmoqchi bo`lgan o`quvchining o`zi-gagina murojaat qilib qolmasligi kerak, chunki bunday holda boshqa o`quvchilarning ijodiy faolligi pasayib ketishi, bu hol suhbatning borishi va sifatiga salbiy ta’sir qilishi mumkin. Jamoa suhbatlardan kirish, shuningdek yakunlovchi instruktajlar o`tkazish vaqtida ham foydalanish mumkin.
Mehnat ta’limi bo`yicha o`tkaziladigan mashgulotlar, o`quv materialining mazmuni suhbat metodidan foydalanish uchun katta imkoniyatlar yaratib beradi. Masalan: ishlab chiqarishning turli tarmoklarida ishlatiladigan mashinalar, mexanizmlar va asboblarni, texnologiya, mehnat jarayonlari va operatsiyalarni, mehnatni rejalashtirish va tashqil etishni o`rganish, o`z maz-munida umumiy belgilar va o`xshash xususiyatlarga ega bo`lgan ana shu jarayonlarni qiyosiy tahlil qilish asosida o`quvchilarning fikrlash faolligini rivojlantirish, ularni olgan bilimlarini e’tiqodga aylantirish imkonini beradi.
Demak, mehnat ta’limi darslarida foydalanadigan suhbat metodining afzalligi shundaki, u o`quvchilarning bilishga oid qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi, ularning fikrini nihoyatda faollashtiradi, ta’lim jaraenini operativ boshqarish uchun shart-sharoitlar yaratib beradi. Birok, bu metodni universal metod deb hisoblab bo`lmaydi, chunki u o`quvchilarda mehnat ko`nikmalari va malakalarini tarkib toptirishni ta’minlab bermaydi.