|
6.3.Инвестиция лойиҳаларининг амал қилиш
муддатларидаги фарқлар
Инвестиция лойиҳалари самарадорлигини баҳолашда дисконтлаш ставкасини танлашдан ташкари лойиҳаларни амал қилиш муддати хам таъсир кўрсатади. Масалан: транспорт фирмаси ишлатилган ва яна уч-турт йил хизмат қилиши мумкин бўлган ёки 8-10 йил хизмат қиладиган янги автомобилларни сотиб олиши мумкин. Бундай ҳолатда икки лойиҳани қандай таққослаймиз? Буни тушуниш учун иккинчи саволда келтирилган биринчи жадвалга қайтамиз. Жадвалга кўра кўмир варианти танланганда икки йилдан сўнг пул тушумлари тўхтайди. Шунга кўра, ҳисоб-китобда икки йилдан сўнг яна шундай инвестиция қилиш мумкин деган шартни қўямиз. Яъни, минг сўмга янги қозон сотиб олиш мумкин деб фараз қиламиз. Бундай шартни қабул қилиш кўмир ва газга тегишли NPVни максималлаштириш имкониятларини солиштиришга шароит яратади. (NPV жуда кичик бўлгани учун мазут вариантини кўриб чиқмаймиз). Шу билан бирга, тўрт йилдан сўнг микрорайон марказлашган иситиш тизимига уланади. Қозонхоналарнинг ёпилиш эҳтимоли бор. Унинг қолдик қиймати нольга тенглашади. Бундай шартлар бизни қуйидаги жадвалдаги натижаларга олиб келади.
6.3.1.-жадвал
Инвестициялаш натижалари
Инвестициялаш
вариантлари ва
кўрсаткичлари
|
Йиллар
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Кўмир
|
1-инвестициялаш
|
- 1000
|
750
|
500
|
|
|
2-инвестициялаш
|
-
|
-
|
-1000
|
750
|
500
|
∑ инвестициялаш
|
-1000
|
750
|
-500
|
750
|
500
|
Жами
|
173,59
|
Газда
|
-1000
|
350
|
350
|
350
|
350
|
Жами
|
109,45
|
Жадвалдан кўриниб турибдики, икки марта инвестициялашга қарамасдан кўмир варианти газ вариантидан кўпрок NPVни таъминлайди. Албатта бундай натижа биз қабул қилган бир қанча шартларни, яъни амортизация схемаси, асосий воситаларнинг қолдиқ қиймати ва инвестициялаш натижасида яратилган объектларни бошқа субъектларга сотиш имкониятларига боғлиқ. Чунки ҳар кандай инвестиция лойиҳаларини таҳлил қилувчи мутахассис танланган мезон бўйича лойиҳаларни баҳолаётганда ҳисоб-китоб асосига қўйилган шартларни тўғри белгилаш керак. Шу сабабли таҳлил қилинаётган лойиҳаларни тўғри тафсифлаш учун асосий эътиборни ҳисоб-китобларни аниқ қилиш, бунинг учун эса мураккаброқ усулларни қўллашдан кўра, бу ҳисоб-китобларнинг дастлабки шартларини тўғри баҳолашга эътиборни қаратиш лозим. Шунда оддийроқ ҳисоб-китоб усули ҳам олинган натижаларнинг ишончлилиги юқорироқ бўлишини таъминлайди. Айни пайтда ҳисоб-китобларни соддалаштиришга тез-тез зарурат туғилади. Масалан: инвестиция ресурслари чексиз қайта инвестицияланган шароитда лойиҳаларини NPVга кўра тафсифлаш шароитида бундай зарурат юзага келади. Буни тушуниш учун транспорт фирмаси бўйича мисолга қайтамиз. Маълумки, фирма тўрт йил хизмат қиладиган ёки тўққиз йил хизмат қиладиган янги автомобилларни сотиб олиши мумкин. NPVга кўра лойиҳаларни оддий танлаб олиш мақсадга мувофиқ эмас. Чунки, Ллойиҳаларнинг амал қилиш муддати турлича (тўрт йилдан сўнг фирма эски машиналарни ҳисобдан чиқариб, бошқаларини сотиб олади деб кўзда тутилган). Бунинг устига бу муддатлар каррали эмас. Шу сабаб ҳисоб-китобларни таққослашни таъминлаш учун бу икки лойиҳани бир хил хизмат даврга келтириб олишимиз керак. Чунки, айнан шу муддат инвестицияланган активлар икки лойиҳа бўйича тенг хизмат муддатини ўтаб бўлади. Кўриниб турибдики, бу ҳисоб-китоблар узоққа чўзилади. Шу сабаб, бу муаммони ечиш учун соддалаштиришнинг қулай воситаси эквивалентли аннуитетдан фойдаланиш керак. Бу усул баъзида NPVни йиллик ҳисоблаш деб ҳам айтилади.(21-формула):
ЕА=ANPV
ANPV (ингл.- annualized net present value)
Бундай соддалаштиришда таққосланаётган лойиҳаларда қалтислик даражаси бир хил бўлгандагина йўл қўйилади.
ЕА ни топиш усули NPVни ҳисоблаш ҳисоблаш усулига мувофиқ эмас. У NPVни максималлашган инвестиция лойиҳасини танлашни осонлаштиради холос.
Еквивалент аннуитет – даражали, яъни унификация қилинган аннуитет бўлиб, баҳоланаётган лойиҳа билан бир хил давомийликка ва бу лойиҳадаги NPV билан бир хил жорий қийматга эга. Бундай аннуитетни ҳисоблаш формуласи қуйидаги кўринишга эга ( 22-формула):
ЕА =NPV / PVA1n,k
Бу формулада РМТ – ЕА, PVA – NPV, билан алмаштирилган.
Эквивалент аннуитетдан фойдаланиш мантиқи шундаки, бундай аннуитетларни ўзаро таққосланаётган лойиҳалар бўйича ҳисоблаганда, агар лойиҳаларда амал қилиш муддатлари бир вақтда тугагунга қадар қайта молиялаш кўзда тутилган бўлса, энг катта ЕА га тенг рақобатлашувчи инвестиция лойиҳаси барча пул тушумлари бўйича энг йирик NPV ни таъминлайди.
Иситиш билан боғлиқ мисолимизга қайтсак. Лойиҳадаги кўмир ва газ вариантларини, кўмир технологияларини икки марта инвестицилашни кўзда тутувчи сунъий усул билан эмас, балки ҳар икки вариантдаги эквивалент аннуитетлар асосида таққослаймиз. Бунинг учун дисконт ставкасини 10% деб оламиз ва унинг ёрдамида ҳар бир вариант реализация жараёни учун ҳисоб-китоблар олиб борамиз (хизмат қилиш муддати кўмир учун - 2 йил, газ учун - 4 йил). Бунда қуйидаги натижаларга еришамиз.
ЕАкўмир = 95,04 / PVA12,10% = 95,04 / 1,7355 = q 54,76
ЕАгаз = 109,45 / PVA 14,10% = 109,45 / 3,1699 = 34,53
Мисолдан кўриниб турибдики, кўмир ва газ вариантлари бу ерда ҳам мақсадга мувофиқ. Қисқа ҳисоб-китоблар билан ҳисоблаганда ЕА қайта инвестициялашни кўзда тутувчи мураккаб ҳисоб-китоб натижасида олинган натижа билан бир хил.
Эквивалент аннутет бўйича инвестиция лойиҳаларини баҳолашда қуйидаги шарт-шароитлар мавжуд бўлиши керак, акс ҳолда ундан фойдаланиш мақсадга мувофиқ эмас:
1. Инвестициялаш барча лойиҳаларда асосий воситалар хизмат қилиш муддати бир вақтда тугагунча давом этади;
2. Ҳеч бўлмаганда битта инвестиция лойиҳаси корхона фаолиятини таъминлаш доирасида чексиз қайта инвестициялашни кўзда тутади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
