6 Mavzu. Mehnat harajatlari hisobi

2. Mehnat haqi xarajatlari tahlili

To‘јri va yordamchi mehnat

To‘јri ish haqi ishlab chiqarish mehnat xarajatining mahsulotni tayyorlash bilan oson boјlash mumkin bo‘lgan xarajatlar qatoriga kiradi. Bevosita ishlab chiqarish mehnati xarajatlariga ishchilarning ishlab chiqarish liniyasidagi, yiјuv konveyeridan aniq buyurtmani bajarish bilan boјliq mehnatini kiritish mumkin.
Mahsulot tayyorlash bilan bevosita boјliq bo‘lmagan mehnatni yordamchi yoki bilvosita mehnat deyiladi. Bu xarajatlar ishlab chiqarishning ustama xarajatlariga qo‘shiladi va so‘ngra joriy davr oxirida mahsulotga tegishli stavka bo‘yicha taqsimlanadi. Bilvosita mehnatga sex boshliqlari, brigadirlar, muhandis xodimlar, qorovullar, sex farroshlari mehnati kiradi. Noishlab chiqarish xodimlarining, ya’ni mahsulotni sotish bilan shuјullanadigan xodimlarning ish haqi va ma’muriy boshqaruv xodimlarining ish haqi hisobot davridagi sarflar sifatida hisobga olinadi (davr xarajatlarida) va bunday xarajatlar vujudga kelishiga qarab foyda va zararlar schetiga hisobdan chiqariladi.
Bekor turish vaqtini, ish vaqtidan tashqari ishlash vaqtini va mukofotlarni hisobga olish
Band bo‘lmagan ish vaqti yoki bekor turgan vaqt – bu unumsiz, lekin haq to‘lanadigan vaqtdir.
Bartaraf etiladigan bekor turish rejalashtirish yaxshilanganda xoli bo‘lish mumkin bo‘lgan vaziyat oqibatida vujudga keladi. Bunday bekor turish bo‘yicha sarflar mahsulot tannarxiga kiritilmasligi, balki foydalar va zararlar schetiga hisobdan chiqarilishi kerak.
Bartaraf etsa bo‘ladigan asosiy bekor turish hollari quyidagilardir:
• Ishlab chiqarish jarayonining to‘xtab qolishi (uskunalarning sinishi, materiallarning yetishmasligi, ishni yaxshi rejalay olmaslik);
• Boshqaruv qarorlari (buyumlarning texnik xususiyatini o‘zgartirish, omborda materiallarning yo‘qligi, rejalarning o‘zgarishi).
Muqarrar bekor turish korxonaning nazorat qilib bo‘lmaydigan yoki muqarrar xarajatidir. U odatdagi ish sharoitidan yoki tashqi omillardan, choy ichishga tanaffusdan, to‘satdan mahsulotga talabning kamayishi, ishlab chiqarish uchun asosiy xom-ashyo yetkazib beruvchida boshlanјich ish tashlashdan kelib chiqadi.
Bunga mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga qo‘shiladigan (ularni umumiy ishlab chiqarish sarflari schetida aks ettirish yo‘li bilan) xarajatlarning bir qismi sifatida qarash mumkin.