6-mavzu. L. Bеtхоvеn ijоdi Reja

Еtuk ijоd dаvri (1802-1812); 1802 yildan boshlab uning hayotida ma`lum ijodiy burilish bo’ldi. U endi voyaga yetgan barkamol kompozitor sifatida ajoyib nodir asarlar yarata boshladi. Birin- ketin 8 ta simfoniya, «Egmont», «Koriolan» uvertyuralari, «Appassionata va kreyser sonatasi» (skripka va fortepiano uchun), diqqatga sazovor fortepiano sonatalari va kontsertlari, skripka va orkestr uchun kontsert, kvartetlar, hamda «Fidelio» operasi yaratildi. Betxoven Fidelio operasiga to’rt variantda uvertyura yozib, ulardan eng yaxshisi «Leonora»ni kiritdi.
Shu yillarda Gyote she`rlari bilan qo’shiqlar, irland, shotland xalq qo’shiqlarini qayta ishlagan namunalari ham yaratildi. Shu yillarda yaratgan asarlarining aksariyati qahramonlik g’oyai mazmuniga ega bo’ldi. U birvaqt "musiqa inson qalbidan o’t chiqarishi kerak" deganida o’sha asarlarini nazarda tutgan.
Ijоdining so’ngi dаvri (1812-1827); Betxoven jahonga tanilgan kompozitorga aylanadi. U oddiy xalq xurmatiga sazovor bo’ldi. Uning asarlari nashr etiladi. Betxoven Gaydndan darslar oladi. Uz mahoratini takomillashtirish uchun taniqli kompozitorlardan maslahatlar oladi. Uning barcha ijodiy yutuqlari soyasida uning shaxsiy hayoti va qiyinchiliklari begona odamlarga bilinmas edi. Betxoven pastki tabaqaga mansubligi sababli sevgilisi (Graf Brunsvikning qizi) grafinya Tereza Brunsvikka uylana olmadi. Terezani boshqa bir grafga uzatadilar. Kundan-kunga uning eshitishi yomonlashib butunlay eshitmay qoladi. 1824 yilda u o’zining oxirgi 9-simfoniyasiga dirijyorlik qilganida orkestr bilan o’zining harakatlarida tafovut bo’lganini eshitmaydi. Asar tugashi bilan kuchli qarsaklar va tovushlar, maqtovlarni eshitmaydi. Faqat uni yuzini tinglovchilarga qaratganlaridagina katta muvaffaqiyatini sezadi. Bu qahramonlik simfoniyasida u simfoniya an`anasidan tashqari mashxur nemis shoiri Shillerning "Shodlikka" odasidan parcha kiritadi (xor ijrosi uchun). Betxoven bir necha qo’shiq va fortepiano sonatalarini "Uzoqdagi sevgilimga" degan nom bilan bir turkum sifatida nashr qildiradi. Bu Terezaga bagishlangan degan taxmin ham bor.
Ko’tarinki ruh, ijodiy barkamollik, umrning eng quvnoq onlari o’tib uni o’rniga kasallik tufayli kelayotgan fojialar yaqinlashishi sezilmoqda. Har qanday qiyinchilik Betxovenning irodasini sindira olmadi. U o’zining yangi va badiiy yuksak asarlarini rejalashtirib amalga oshiraveradi. 1824 yili lotin tilida xor uchun mo’ljallangan re major "Tantanali messa"si yaratildi. Undan keyin barcha asarlarning gultoji "9-oxirgi simfoniya yozildi. Bu simfoniya Betxoven ijodining cho’qqisi, oxirgi baland parvozi edi. Undan keyingi asarlari kvartetlar bo’lib, ular juda murakkab, tushunish qiyinroq asarlar edi. Bu asarlarni ayrim zamondoshlargina tushunganlar.
Betxoven ijodining zo’r muxlislaridan biri F.Shubert edi. Bu ikkala zamondosh kompozitorlar garchi bir-birlari ijodi haqida juda zo’r fikrda bo’lgan bo’lsalarda Shubertning tortinchoqligi sababli ular uchrashmaganlar.
Betxoven umrining oxirgi yillarida juda qiyin ahvolda yashadi. U jigar kasalligiga yo’liqib to’rt marta operatsiya (jarrohlik aralashuvi) foyda bermagandan keyin o’z joniga qasd kilmoqchi ham bo’ldi. Ammo u odamlar uchun, musiqa san`ati ravnaqi uchun kerakligini bilib bu yo’ldan qaytdi. Betxovenning oilasi bo’lmagan. U akasining o’g’li (jiyaniga) otalik qilishni unga yordam qilishni uylab ko’p sarf harajatlar qilgan. Ammo jiyani bularning qadriga yetmay, turli noto’g’ri yo’llarga borgan. Betxovenga bu ham ortiqcha gam-kulfat keltirgan. Buyuk kompozitorning o’limi ham shunday ayanchli bo’lganki, u jon berayotganda yaqinlaridan biror kishi bo’lmagan. Aytishlaricha u o’limidan oldin "Men taqdir bilan mardlarcha kurashdim, ammo yengilmadim" deb o’ng qo’lini mushtlab yuqoriga ko’tarib, joni chiqqan ekan. Betxovenni oxirgi yo’lga kuzatish uchun Venaning deyarli butun aholisi, 20 mingdan ziyod olomon ko’chaga chiqqan. Uni Vena qabristonida dafn etganlar. Bonndagi uyi muzeyga aylantirilgan.
Betxoven bitta opera ("Fidelio") yozgan. Undan "Siz qaysi asaringizni hammasidan ham yaxshi ko’rasiz" deb so’raganlarida u «Ona qaysi bolasini qiyinchilik bilan o’stirgan bo’lsa o’shani ko’proq yaxshi ko’radi, men uchun "Fidelio" xuddi shunday» degan ekan. Betxoven ijodining so’ngida yaratdi. Betxoven ijodining so’ngida yaratilgan bu asarlar fikr va tuyg’uga boyligi chuqur mazmuni bilan ajralib turadi. Bularning orasida ham yumorga to’la hazil mutoyibalar uchraydi. Fortepiana uchun yozilgan “yarim tiyin deb fig’oni falak bo’lmoq” deb ataladigan rando shunday asardir. Betxovening eng yirik asari ijodining xotimasi To’qqizinchi simfoniya bo’ldi. Bu Betxovening hajm jihatdan katta obrazlari jihatidan juda boy simfoniyasidir. U inson taqdiri haqidagi fikrlar bilan sug’orilgan insonning ozodlikni qo’lga kiritishga uqubat chekishlari shodlikka olib borishga kurash g’alaba bilan tugashiga ishonch o’z ifodasini topgan. Uchinchi simfoniyadagi ulug’vor epos to’qqizinchi simfoniyada yangi kuchga erishdi. Bundagi qayg’u o’z salobati va ta’siri jihatidan “ Apposiodagi” fikr okean singari cheksiz uchinchi bilan ham tenglashtirib bo’lmaydi. Uning finali ham misli ko’rilmagan darajada ulug’vordir. Unda faqat orkestorgina emas balki solistlar ham ishtirok etadi. Unda shillerning “shodlikka” odasidagi ilhom to’la so’zlari yangraydi. Bo’lajak xor kuyining dastlabki varianti Betxovenning yoshlikda yozgan “Oshiq mashuqlar” qo’shig’ida yaratilgan edi. Keyinchalik bu kuy fortepiyano xor va orkestor uchun yozilgan Fantaziyada ko’rindi. Yillar poziyasidagi obrazlar Betxovenninig qalbida chuqur iz qoldirdi. Bu she’rlardagi inson va insoniyatda bo’lgan qizg’in muhabbat uning bahti uchun kurashish unga bo’lgan ishonch g’oyalari bilan Betxovenga yaqin edi. Shodlik temasi dastlab past tonlarda asta – sekin so’nga butun orkestr bilan yangraydi. Muzika orasida tantanali so’zlar ham eshitiladi. Bu tinchlik va shodlik simfoniyasi millionlarni birlashishga chaqirish bilan tugaydi. To’qqizinchi simfoniya birinchi marta 1824 yili yettinchi mayida ijro etildi. “Muvoffaqiyat zo’r tantana olqishlarga to’la bo’ladi. Betxoven paydo bo’lganda ya’ni besh marta guldros qarsaklar sadosi ostida olqishladilar, o’sha paytlari imperator ham faqat uch marta guldros qarsak bilan olqishlanar edi. Olqishni to’htatish uchun palitsiyaning aralashuvi lozim bo’ldi. Simfoniya tinglovchilarda kuchli hayajon paydo qildi. Ko’pchilik yig’lab yubordi. Biroq muvaffaqiyat bir lahzali bo’ladi va hech qanday amaliy natija bermadi. Konsert Betxovenga hech narsa keltirmaydi. Uning o’g’ir moddiy ahvoli hech qanday o’zgarish ro’y bermadi. U yana o’shanday qashshoq kasalmandligicha qolaverdi. (Romen Rollan) Betxoven to’qqizinchi simfoniya yaratilishi - dan avvalgi 1822 – 1823 yillar hatto barcha og’ir yillarga qaraganda ham juda qiyin bo’lgandi. Betxoven 1827 – yilning 26 - martida olamdan o’tdi. U kunduzgi momaqaldiroq paytida vafot etdi.