6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.16-rasm. Budjet chizig’ini 
Endi daromad ta’sirini ko’ramiz. Foizstavkasi ko’tariladigan bo’lsa, Sam 
yuqoriroq befarqlik egri chizig’ini tanlaydi. U oldingiga qaraganda endi yaxshiroqdir. 
Modomiki har ikki davrda ham iste’mol normal tovarlar iborat bo’lar ekan, 
uningfarovonlikning bu ortishidan foydalanish istagi ikki davrda yuqoriroq iste’moldan 
bahramand etadi. Boshqa so’zlar bilan aytganda,daromad ta’siri kamroq jamg’arishga 
undaydi.
Natija daromad va almashtirish ta’siriga bog’liq. Agar yuqori foiz stavkasining 
almashtirish ta’siridaromad ta’siridan kattaroq bo’lsa, Sam ko’proq jamg’aradi. Agar 
daromad ta’siri almashtirish ta’siridan kattaroq bo’lsa, Sam kam jamg’aradi. Shunday 
qilib, 
iste’molchi 
tanlovi 
nazariyasi 
foiz 
stavkasining 
o’sishijamg’armani 
rag’batlantiradi yoki qaytaradi deydi.
Bu noaniq natija iqtisodiy nazariya nuqtai nazaridan qiziqarli bo’lsa-da, u 
iqtisodiy siyosat nuqtai nazaridan hafa bo’ladigan hol. Bu soliq siyosatidagi muhim 
masala jamg’armafoiz stavkasiga javoban qanday bo’lishidir. Ba’zi iqtisodchilar 
dividentva boshqa kapital daromadga soliqlarni kamaytirishni qo’llab quvvatladilar, 
bunday 
siyosat 
o’zgarishi 
soliqdan 
keyingi 
foiz 
stavkasini 
oshirishi 
vajamg’aruvchilarnijamg’armaga rag’batlantiradi degan fikrni ilgari surdi. Boshqa 
iqtisodchilardaromad va almashtirish ta’sirini siljitgani uchun, bunday soliq o’zgarish 
jamg’armani oshirmaydi va hatto uni kamaytiradi deb da’vo qildilar. Afsuski, ilmiy-
tadqiqot foiz stavkalari jamg’armaga qanday ta’siri haqida bir to’xtamga olib bormadi. 
Natijada, soliq siyosatida o’zgarishlar, aslida, jamg’armani rag’batlantirish maqsadida 
mo’ljallangan edimi yoki yo’qmi degan iqtisodchilar o’rtasida kelishmovchilikka olib 
bormoqda.
Xulosa: odamlar haqiqatda shunday deb o’ylaydimi?
Iste’mol tanlovi nazariyasi odamlar qanday qarorlar qabul qilishini tasvirlaydi. 
Biz ko’rganimizdek keng qo’llanmaga ega. Bir kishi qanday qilibpizza va Pepsi, ish va 
dam olish, iste’mol va jamg’arma va boshqalar orasidagi tanlovni tushuntirishi mumkin.
Bu nuqtada, ammo, siz iste’molchi tanlovi nazariyasini ba’zi ishonchsizlik bilan 
munosabatda bo’lishingiz mumkin. Axir, siz iste’molchi hisoblanasiz. Siz har 

---

safardo’konga kirib sotib olish uchun qaror qilasiz. Va siz byudjet sig’imi va befarqlik 
egri chizig’ini chizib qaror qilmasligingizni bilasiz. Bu nazariya dalillargaqarshimi?
Javob yo’q. Iste’molchi tanlovi nazariyasi odamlar qanday qaror qabul qilishiniso’zma-
so’z taqdim qilishga harakat emas. Bu model hisoblanadi. Va biz birinchi bor 2-rejada 
muhokama qilganimizdek modellar butunlay haqiqiy bo’lish uchun mo’ljallangan emas.
Iste’mol tanlovi nazariyasini ko’rish uchun eng yaxshi yo’l iste’molchilar qanday 
qarorlar qabul qilishi metaforasi hisoblanadi. Hech bir iste’molchi (Orada bir 
iqtisodchidan tashqari) nazariyada nazarda tutilgan aniq optimallashtirish orqali 
o’tmaydi.Biroq iste’molchilar o’z qarorlarini moliyaviy resurslari sig’imida qabul 
qilishadi. Vaberilgan shu sig’imlar, ularnieng yuqori darajada qondiradi. 
Iste’molchi tanlovi nazariyasi aniq, iqtisodiy tahlilga ruxsat bergan holda, bu 
shubhasiz, psixologik jarayonini bayon qilishga harakat qiladi.
Pudding yeyish isbotlangani kabi, nazariya qo’llanmalarini sinovdan o’tkazadi. 
Ushbu bobning oxirgi qismida, biz iste’molchi tanlovi nazariyasini iqtisodiyotning uch 
amaliy masalalariga qo’lladik. Agar siz ko’proqiqtisodiyotning mukammal kurslarini 
olsangiz, bu nazariya ko’pgina qo’shimcha tahlil uchun asos berishini ko’rasiz.