6-mavzu: ilk o’spirinlik yosh davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

Birinchi savolning bayoni:

Ilk o’spirinlik yosh davriga 15-18 yoshlardagi o’quvchilar kiradilar. Bu davrda o’quvchilar jismoniy jihatdan baquvvat, ma’naviy jihatdan etuklikka erishadilar. O’spirin 16 yoshda mamlakat fuqarosi va 18 yoshda esa saylash hamda saylanish huquqiga ega bo’ladi. Bularning barchasi o’spiringa fuqaro sifatida ijtimoiy jihatdan voyaga etishishi, hayotda o’z o’rnini topish, o’z taqdirini hal qilishi va etuk shaxs sifatida ma’naviy o’sishi uchun jamiki shart-sharoitlarni yaratadi.

O’spirinlikning mazmuni birinchi navbatda ijtimoiy sharoitlar bilan belgilanadi. Yoshlarning jamiyatda tutgan o’rni, ularning mavqei, ular egallaydigan bilimlarning hajmi va bir qator boshqa faktorlar ijtimoiy sharoitlarga bog’liqdir.

Ilk o’spirinning shaxsi ijtimoiy hayotda, ta’lim muassasasi jamoasida, tengqurlari bilan munosabatlarda egallagan mutlaqo yangicha mavqei ta’sirida, o’qish va turmush sharoitidagi o’zgarishlar ta’sirida tarkib topa boshlaydi.

Ilk o’spirinlik davri, asosan, unda mustaqil hayotning boshlanishi bilan (o’rta maktabni tamomlab, litsey, kollejlarga kirishi) harakterlanadi Hayotdagi bu o’zgarishlar ilk o’spirinning shaxsiga, uni o’zini anglashiga ta’sir ko’rsatadi. O’smirlardan farqli o’laroq ilk o’spirinlar katta hayotni tasavvur etmaydilar, balki unda ishtirok etadilar.

Mazkur davrning yana bir xususiyati – mehnat bilan ta’lim faoliyatining bir xil ahamiyat kasb etishidan iboratdir. Mavjud shart-sharoitlar ta’siri ostida o’spirinning aqliy va axloqiy jihatdan o’sishda o’ziga xos o’zgarishlar, yangi xislat va fazilatlar namoyon bo’ladi. Hayotda o’z o’rnini topishga intilish kasb-hunar egallash, ixtisoslikni tanlash, istiqbol rejasini tuzish, kelajakka jiddiy munosabatda bo’lishni keltirib chiqaradi.

O’spirinlar (16-18 yoshlar) o’zlarining psixologik xususiyatlari bilan boshqa yosh davrdagi bolalardan keskin farq qiladilar. Jismoniy hamda aqliy jihatdan voyaga etgan, kamolotta erishgan, dunyoqarashi, o’z-o’zini boshqarishi kabi etuk insoniy xususiyatlari tarkib topgan bo’ladi. Ular vazmin, muloxazali bo’ladilar, katta yoshdagilarga hurmat-extirom bilan qaraydilar. Ular uzoqni ko’zlaydigan, kelajak uchun qayg’uradigan, ota-onalarining yaqin yordamchisiga aylanadilar. O’quv faoliyati o’spirinning asosiy faoliyati bo’lib qolaveradi, o’qishga nisbatan qiziqish o’smirlik yoshiga qaraganda o’spirinlikda bir muncha yuqoriroq bo’ladi. Mustaqil hayotga tayyorgarligi, o’z-o’zini anglashi bilan motivlar bu davrda etakchi o’rinni egallaydi. Motivlar tizimida jamiyatning to’laqonli a’zosi bo’lishga intilish, insonlarga naf keltirish kabi ijtimoiy motivlar ustunlik qiladi. Bu davrda o’spirinlarning kelgusi hayotiy va tanlayotgan kasbiy rejalariga ko’ra fanlarga nisbatan qiziqishlari o’zgaradi, o’spirinning fanlarga hamda shu fan o’qituvchilariga nisbatan munosabati o’zgaradi. O’spirinlik davrida o’zi ko’zlagan maqsadlariga erishishga asoslangan motivlar birinchi o’ringa ko’tariladi. O’smirlar o’zlarining o’yinga bo’lgan munosabatlari va ularning o’qishni o’rganishga undovchi sabablarni yaxshi anglaydilar.