6-Mavzu: Germenevtika, ilmiy ratsionallik va ilmiy tadqiqot mutanosibligi. Reja: 1

Ilmiy ratsionallikning noklassik va postnoklassik qiyofasi. Noklassik ilmiy ratsionallik obyektning tabiati bilan uni tadqiq qilish vositalari va usullarining о‘zaro nisbatini e’tiborga oladi. Barcha ta’sirlarni, bilishga kо‘maklashuvchi omillar va vositalarni istisno etish emas, balki ularning roli va ta’sirini aniqlash haqiqatning tagiga yetishning muhim shartiga aylanadi.
Oqilona ongning barcha shakllariga borliqqa mumkin qadar kо‘proq e’tibor berish xos. Agar dunyoning klassik manzarasi nuqtai nazaridan ratsionallikning predmetliligi deganda avvalambor obyektning predmetliligi tushunilsa, noklassik ratsionallikning predmetliligi deganda insonning о‘zi faoliyat kо‘rsatayotgan borliqqa nisbatan plastik, jо‘shqin munosabati tushuniladi. Birinchi holda biz borliqning predmetliligiga, ikkinchi holda esa – shakllanishning predmetliligiga duch kelamiz. Vazifa – ularni birlashtirish.
Ratsionallikning postnoklassik qiyofasi shuni kо‘rsatadiki, ratsionallik tushunchasi «fanning oqilonaligi» tushunchasidan ancha keng, chunki u nafaqat mantiqiy-metodologik standartlarni, balki insonning oqilona, izchil harakatlari va xulq-atvorini tahlildan о‘tkazishni ham о‘z ichiga oladi. Fanda yuzaga kelgan plyuralizm g‘oyasi ratsionallikni alohida paradigmalarning texnologiyalariga singdirib yuboradi. P.Gaydenko ta’biri bilan aytganda, bir tafakkur о‘rnida ratsionallikning kо‘plab turlari vujudga keladi. Bir qancha mualliflarning fikriga kо‘ra, ratsionallik rivojlanishining postnoklassik bosqichi bilim nafaqat bilish vositalari, balki faoliyatning qadriyat va maqsadlari bilan ham о‘zaro nisbatlashganligi bilan tavsiflanadi.
Ratsionallikning yangi postnoklassik tipi yangi tushunchalar: chiziqsizlik, qaytmaslik, nomuvoziylik, tartibsizlik va boshqa tushunchalardan faol foydalanadi. Bu metodologik mо‘ljallarni asrning yangi imperativlari deb nomlash ham mumkin.