6-Mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Reja

Tarixiylik  tamoyili.  Har  qanday,  narsa,  jarayon    mavjudligi  paydo  bo’lish, 

rivojlanish  va  yo’qolish  bosqichlarida  namoyon  bo’ladi.  Masalan  Yer  taxminan 6 

milliard  yil  ilgari  issiq  gazsimon  tumanlikdan  paydo  bo’lib,  hozirgi  holatiga 

yetgan. Ayni paytda olimlar qachonlardir Yerning sovib, oysimon, sovuq planetaga 

aylanishini e’tirof etganlar. 

Materialistlar tarixiylik tamoyilini “olamning moddiy birligi haqidagi monistik 

tamoyilga” mosligi uchun reallikning barcha sohalarida mavjud deb hisoblaydilar. 

Shuni  alohida  ta’kidlash  lozimki,  tarixiylikni  mutloqlashtirish    to’g’ri  emas. 

Chunki,  ilgari  Oy  oddiy  planeta  bo’lgan,  hozir  esa  sovuq  kosmik  jism,  qutb 

yulduzining  konfigurasiyasi  50  ming  yil  ilgari  hozirgidan  boshqacha  bo’lgan, 

insonning  jismoniy  tipi  40-50  ming  yil  ilgari  to’liq  shakllangan.  Bunda  tarixiylik 

to’liq  namoyon  bo’layotgandek.  Biroq,  aslida,  tabiat,  materiya  abadiy,  biz  uning 

faqat  muayyan    fragmentlarini,  tabiat  fragmentlarining  tarixini  qo’ramiz  xolos. 

Shuning uchun  tarixiylik tamoyili haqida emas, balki evolyusiya tamoyili haqida 

gapirish to’g’riroq bo’ladi. 

Tarixiylik tamoyilining shakllari turlicha. Tarixiylikning ijtimoiy jihati ijtimoiy 

tarixning  qonuniyatligi,  uning  taraqqiyoti  qaytarilmas      ekanligidan  dalolatdir. 

Yangi  ijtimoiy  tuzilma  va  tizimlarning  paydo  bo’lishi  muqarrar.  Ijtimoiy  hayotni 

o’rganishda  tarixiylik  tamoyili  g’oyasi  Ibn  Xaldun,  ar-Roziy,  Gegel,  Shmoller 

ijodida  aks etgan. Metodologik jihatdan tarixiylik tamoyili jamiyat taraqqiyotining 

u yoki bu bosqichidagi yaxlitlikni, rivojlanishning istiqbollarini baholash imkonini 

beradi.  Masalan,  O’zbekiston  mustaqillikning  dastlabki  yillaridayoq  ta’lim 

sohasida  islohotlarni  amalga  oshirdi.  Bu  ta’lim  tizimining  ilgarigi  holatidan 

butunlay  yangi  holatga  o’tishini  ta’minladi.  Mulk  sohasidagi  islohotlar  esa 

kishilarning  mulkka  ongli  munosabatini  shakllantirishga  zamin  tayyorladi. 

Jamiyatning tarixiy rivojlanishida va tarixiylik tamoyilining amal qilishida tarixiy 

taraqqiyotni bilish yoki bilmaslik muhim ahamiyat kasb qiladi. Zero, bilish orqali  

yangi  jamiyatning  nazariy  asoslari  yaratiladi,  bilmaslik  esa  ko’r  ko’rona  faoliyat 

natijasida jamiyatni navbatdagi boshi berk ko’chaga olib kiradi.